«Οι αγωνιστές του 1821» συνέντευξη με τη συγγραφέα Αγγελική Δαρλάση
Με αφορμή την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου διαβάζουμε ένα εξαιρετικό βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο
Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου «Οι αγωνιστές του 1821» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο είχαμε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τη συγγραφέα του Αγγελική Δαρλάση.
Πώς νιώθετε να γράφετε ένα βιβλίο για την Ελληνική Επανάσταση;
Περίεργα. Δεν θα το φανταζόμουν ποτέ πριν χρόνια.
Τι στάθηκε αφορμή για να γράψετε αυτό το βιβλίο;
Είναι το πρώτο μιας σειράς βιβλίων με τίτλο «Οι Μεγάλοι… μικροί» με διηγήματα όπου πρωταγωνιστούν σημαντικοί Έλληνες κι Ελληνίδες στα παιδικά τους χρόνια, οι οποίοι κι οποίες είχαν ν’ αντιμετωπίσουν μια μικρή η μεγαλύτερη δυσκολία ως παιδιά ή ως έφηβοι. Όσο για το συγκεκριμένο βιβλίο « Οι αγωνιστές του 1821» αφορμή κι έμπνευση στάθηκαν τα πορτραίτα των ηρώων του 1821 που υπήρχαν κρεμασμένα στις τάξεις των παιδικών μου χρόνων. Μου φαινόταν ότι μας κοίταζαν κάπως… επικριτικά. Κάπως έτσι το εισέπραττα∙ μου έμοιαζαν τόσο απρόσιτοι όλοι και όλες τους.
Όλα όμως άλλαξαν όταν έμαθα πως ο Κολοκοτρώνης δεν ήταν κάποιος μυθικός γίγαντας όπως τον φανταζόμουν, αλλά μάλλον ένας κοντός άντρας. Αυτή η πληροφορία με έκανε να τον δω περισσότερο ως άνθρωπο παρά ως υπερήρωα και να θελήσω να μάθω περισσότερα γι’ αυτόν. Πλέον κοιτούσα εκείνα τα πορτραίτα αλλιώς, θαρρείς με μεγαλύτερη συμπάθεια και κατανόηση. Ίσως επειδή λες κι είχα επιτέλους συνειδητοποιήσει ότι κι αυτοί ήταν άνθρωποι, με τα καλά αλλά και με τα στραβά τους, όπως όλοι μας∙ κι αυτό με έκανε να τους συμπαθήσω, αλλά ταυτόχρονα να τους θαυμάζω ακόμη περισσότερο. Αυτή τη ματιά ήθελα να καταθέσω.
Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το βιβλίο;
Διαβάζουμε για τον μικρό Θοδωρή που πάει να πουλήσει ξύλα με τον γάιδαρό του στην Τριπολιτσά και γνωρίζει την οργή ενός Οθωμανού, για τη Λασκαρίνα που κλέβει μια βάρκα και ξανοίγεται στη θάλασσα προκειμένου να κερδίσει ένα στοίχημα, για τον Γιώργη που χάνει ένα πρόβατο απ’ το κοπάδι και το αφεντικό του ο τσέλιγκας ξεσπάει πάνω του, για τον Κωνσταντή που το σκάει από το σπίτι λίγο πριν μπαρκάρει μούτσος, και για τη Μαντώ που κρύβεται σε μια ντουλάπα προκειμένου να κρυφακούσει μια πολιτική συζήτηση. Όλα τους παιδιά δέκα έως δεκατεσσάρων ετών.
Πώς νιώθετε ως Ελληνίδα και άνθρωπος των γραμμάτων στην εποχή του κορωνοϊού για την επέτειο της Επανάστασης;
Αρκετά… ανελεύθερα, κάτι τόσο οξύμωρο και αντιφατικό, αν σκεφτούμε ότι γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από τότε που ξεσηκωθήκαμε, διεκδικώντας την ελευθερία μας.
Ποια παιδική ανάμνηση έχετε έντονα χαραγμένη που να αφορά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου;
Το τρακ που είχα, κάθε φορά καθώς περίμενα να πω το ποίημα μου στη γιορτή του σχολείου και την αναμονή για την παρέλαση στο Σύνταγμα ως παραστάτρια – τα γέλια και τα πειράγματα και τα «ιπτάμενα νεράντζια» που προσπαθούσαμε ν’ αποφύγουμε ενώ περιμέναμε έξω από τα Προπύλαια.
Υπάρχει κάποιο ποίημα ή λογοτεχνικό έργο που αφορά την Ελληνική Επανάσταση που σας συγκινεί όταν το διαβάζετε ακόμα και σήμερα;
Ίσως το προφανές… Το Β σχεδίασμα από το «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Σολωμού. Όμως κάθε φορά που το διαβάζω, ήδη από έφηβη, κάθε, μα κάθε φορά νιώθω έναν κόμπο στον λαιμό, τα μάτια μου να βουρκώνουν… Κι αυτή την απέραντη αίσθηση θαυμασμού κι ευγνωμοσύνης.
Ποιος είναι ο αγαπημένος σου ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης και γιατί;
Ο Νικήτας Σταματελόπουλος, ο λεγόμενος Νικηταράς, ίσως από τους πιο αφοσιωμένους, ανιδιοτελείς αγωνιστές και τόσο έντιμος και ηθικός άνθρωπος.
Ποια προσωπικότητα έχουμε περισσότερο ανάγκη στην εποχή μας;
Εκείνη που μπορεί να θέσει εκ νέου αξίες που τείνουμε να ξεχνάμε, εκείνη που μπορεί να μας εμπνεύσει με την ουσία και την αξία του έργου ή/και της προσφοράς της. Έχουμε ανάγκη από προσωπικότητες που μπορούν να μας εμπνεύσουν στην καθημερινότητά μας.
Τι έχετε ξεχωρίσει από το βιβλίο σας και γιατί;
Δύσκολο να σας πω ότι ξεχωρίζω κάποια από τις ιστορίες ή τους ήρωες κι ηρωίδες μου. Αυτό που θέλω να πιστεύω ότι φαίνεται στο βιβλίο μου είναι ότι πίσω από την Ιστορία κρύβονται οι μικρές καθημερινές ιστορίες των ανθρώπων – ανώνυμων (όπως ήταν κι όταν ήταν παιδιά οι ήρωες και οι ηρωίδες του 1821) ή/κι επώνυμων. Κι αυτό ξαφνικά κάνει τόσο μα τόσο ενδιαφέρουσα την Ιστορία. Ίσως αυτό να είναι που ξεχωρίζω στο βιβλίο μου.
Αν ο όρος επανάσταση δηλώνει μια ριζική και γρήγορη μεταβολή μιας κατάστασης ποια θα ήταν μια επανάσταση του 2021;
Νομίζω πως η επανάσταση είναι το ορατό αποτέλεσμα μιας μακράς διαδικασίας προετοιμασίας και ιδεολογικής ζύμωσης, οπότε υπό αυτή την έννοια ίσως και να έχουμε ακόμη δρόμο… Παρ’ όλα αυτά νομίζω ότι μια επανάσταση που ν’ αφορά τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, που να επαναπροσδιορίζει ουσιαστικά και όχι με οικονομικούς όρους το τι σημαίνει πρόοδος για την ανθρωπότητα και για τον πλανήτη ίσως και να είναι αυτή που χρειαζόμαστε πραγματικά.
«Σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνεις και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον» είπε ο Γιώργος Σεφέρης: Πιστεύει ο σημερινός άνθρωπος στην σπουδαιότητα της ιστορίας ή θέλει να γράψει ο ίδιος ιστορία ερήμην του παρελθόντος του;
Ώρες ώρες νομίζω ότι απροκάλυπτα την αγνοεί κι ούτε που ενδιαφέρεται, καν, να τη γνωρίσει, πόσο μάλλον να τη λάβει υπ’ όψιν του. Μπορεί και να υπερβάλλω, αλλά ώρες ώρες πραγματικά αυτή την αίσθηση έχω. Και μάλιστα ότι δεν ενδιαφέρεται καν να γράψει ιστορία. Η έννοια της υστεροφημίας, για την οποία τόσο πάσχιζαν κάποτε, το να αφήσεις ένα καλό, όμορφο χνάρι πίσω σου, το να γράψεις ιστορία, μοιάζει να μην ενδιαφέρει. Σαν να γίνονται όλα τόσο εύκολα με μόνο απώτερο σκοπό το κέρδος. Λες και το εφήμερο έχει περισσότερη σημασία από το διαχρονικό, το εύκολα αναλώσιμο μεγαλύτερη αξία από την ουσία. Είναι μάλλον μια γενική εντύπωση κι αίσθηση που μου έχει δημιουργηθεί. Υπάρχουν πάντα φυσικά κι οι φωτεινές εξαιρέσεις – κι ας πούμε ευτυχώς γι’ αυτό.
Με την Επανάσταση συνειδητοποιηθήκαμε ως Έθνος. Ποια νομίζετε πως είναι τα πρότυπα με βάση τα οποία διαμορφώσαμε την ταυτότητά μας; Στο πέρασμα των 200 χρόνων πιστεύετε ότι εμπλουτίστηκε η ταυτότητά μας. Ποιες είναι οι προκλήσεις με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι ως Έθνος σήμερα;
Ιστορικός δεν είμαι, αλλά νομίζω ότι πατήσαμε πολύ πάνω στην κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας, από τη μια, και σε Δυτικά πρότυπα, από την άλλη. Κι όσο κι αν είμαστε σταυροδρόμι Δύσης και Ανατολής αλλά και Βαλκανική χώρα, κάτι που ήταν η «απτή» καθημερινότητα, νομίζω ότι θέλαμε όσο τίποτα άλλο να γίνουμε μια Δυτική χώρα, παρά τις πολιτισμικές, ιστορικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητές μας και τη βιωμένη καθημερινότητα και νοοτροπία. Φυσικά κι εμπλουτίστηκε η ταυτότητά μας – αρκεί και μόνο το παράδειγμα των Μικρασιατών προσφύγων και το πώς επέδρασαν πολιτισμικά – πέρα από την επίδρασή τους στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Νομίζω ότι μια μεγάλη πρόκληση σήμερα είναι το να αποδεχτούμε αυτό που ορίζουμε κάθε φορά ως «ξένο» ή «διαφορετικό», πώς να το εντάξουμε και να το αφομοιώσουμε, πώς να διατηρήσουμε την ταυτότητά μας εμπλουτίζοντάς την, κάτι που δηλαδή έτσι κι αλλιώς συνέβη διαχρονικά, απλώς δεν το συνειδητοποιούμε τη στιγμή που συμβαίνει και γ’ αυτό συχνά στεκόμαστε επικριτικά έως κι εχθρικά απέναντί του.
Ποιο το περιεχόμενο για εσάς της έννοιας πατριωτισμός 200 χρόνια μετά την επανάσταση. Ή αλλιώς πώς ο σύγχρονος Έλληνας μπορεί σήμερα να κάνει πράξη την αγάπη του για την πατρίδα;
Πάντα η λέξη πατρίδα μου φαινόταν κάτι αόριστο και γενικόλογο. Στο νου μου και την καρδιά μου την αντιλαμβάνομαι ως τη μικρή πατρίδα που κουβαλάει ο καθένας κι η καθεμία μέσα του/της. Πατρίδα είναι οι δικοί μας άνθρωποι, η γειτονιά μας, το χωριό των παππούδων μας, τα ακούσματα και τα διαβάσματά μας, οι συνήθειες και τα έθιμά μας, οι μνήμες και τα όνειρά μας, οι σχέσεις με του ανθρώπους και τον υλικό και άυλο πολιτισμό μας. Νομίζω ότι πατριωτισμός είναι να συνειδητοποιήσουμε τη σχέση μας με το παρελθόν μας μέσω των βιωμάτων κι όχι μέσω ενός στείρου εθνικισμού, τη σημασία που έχει να διατηρήσουμε την ιστορική μνήμη μέσω μιας στάσης ζωής που διακατέχεται από πολιτισμικές και βαθιά ανθρωπιστικές αξίες οι οποίες να υπερασπίζονται καθημερινά τη διάσωση του φυσικού μας πλούτου και την πολιτιστική κληρονομιά μας. Πρακτικά το αγαπώ την πατρίδα μου, σκέφτομαι, μπορεί να είναι το ότι δεν πετάω τα απορρίμματά μου όπου βρω, δεν μπαζώνω προκειμένου να χτίσω το εξοχικό μου, τραγουδάω μαζί με τραγούδια της μόδας ή και τα όσα είναι του γούστου μου και τα παραδοσιακά, γνωρίζω εκτός από τους ινφλουένσερς και τους εθνικούς ποιητές μας, επισκέπτομαι μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, διαβάζω την ιστορία μου, δραστηριοποιούμαι ενεργά στην τοπική κοινωνία μου, στέκομαι αλληλέγγυος απέναντι σε αυτόν που έχει την ανάγκη μου, σέβομαι τον συνάνθρωπό μου, νοιάζομαι εμπράκτως για το μέλλον αυτής της χώρα, δηλαδή για τα παιδιά και τους νέους, ακούω τα όνειρα και τις ανησυχίες τους…
Πώς θα μιλούσες σε ένα παιδί και πώς σε έναν έφηβο για την Ελληνική Επανάσταση – πού θα εστίαζες, τι πιστεύεις ότι είναι αυτό που πρέπει να κρατήσουν από τον επαναστατικό αγώνα του 1821.
Ίσως αυτά που συζητάω και με τα παιδιά μου αλλά και με τα παιδιά των σχολείων με τα οποία συναντώ με αφορμή τα βιβλία μου. Πάντα λέω και το πιστεύω ότι η ελευθερία είναι από τα πιο πολύτιμα αγαθά. Και συχνά τους λέω να φανταστούν πώς θα ήταν αν δεν είχαν όλες τις ελευθερίες που θεωρούμε σήμερα δεδομένες – για παράδειγμα ανάλογες καταστάσεις, τηρουμένων των αναλογιών πάντα, ζήσαμε λόγω της πανδημίας πρόσφατα. Θα τους μιλούσα για το πόσο ανελεύθερους κάνει τους ανθρώπους ο φόβος υπενθυμίζοντάς τους τους στίχους του Σολωμού από το «Ύμνος εις την Ελευθερία»: «Άργειε νά ’λθει εκείνη η μέρα και ήταν όλα σιωπηλά, γιατί τα ’σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά». Και πως αν σήμερα μπορούμε να ζούμε ελεύθερα σε μια ελεύθερη από δυνάστη χώρα είναι επειδή εκείνοι οι άνθρωποι υψώθηκαν πάνω από τον ανθρώπινο φόβο τους διεκδικώντας το να ζουν, να σκέφτονται και να πράττουν ελεύθεροι. Όχι επειδή ήταν υπεράνθρωποι, αλλά επειδή ήταν άνθρωποι όπως εμείς, οι οποίοι διψούσαν για ελευθερία. Αυτό ήταν που τους έκανε να γίνουν ήρωες. Όταν συνειδητοποιήσουμε πόσο σημαντική είναι η έννοια της ελευθερίας τότε ίσως συνειδητοποιήσουμε και το πόσο πολλά χρωστάμε σε όλους εκείνους τους αγωνιστές, επώνυμους και ανώνυμους της Ελληνικής Επανάστασης. Και ότι χρωστάμε όχι μόνο στη μνήμη εκείνων αλλά πρωτίστως στους εαυτούς μας και στις αγέννητες γενιές το να τιμάμε και να υπερασπιζόμαστε καθημερινά την ελευθερία μας. Τιμώντας την, τιμάμε καθημερινά κι εκείνους. Κι ίσως να τους υπενθύμιζα ή να τους ζητούσα, όπως συχνά κάνω, ν’ αναλογιστούμε τον χιλιοειπωμένο μεν, αλλά τόσο συμπυκνωμένης αλήθειας και ουσίας στίχο από τις ωδές του Κάλβου: «Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία». Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για τη στάση ζωής ενός ανθρώπου… Όπως και τη φράση του Ρήγα: «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Το πόσο βαθιά συνδεδεμένη είναι η έννοια της ελευθερίας με την πρόοδο του ανθρώπου σε ατομικό αλλά και συλλογικό επίπεδο…
