Οι διαφορές ασφαλούς και ανασφαλούς προσκόλλησης
Kαι πώς τα είδη φροντίδας στην παιδική ηλικία διαμορφώνουν την ψυχολογία των ενηλίκων
Έχουμε ασχοληθεί ξανά με πώς το συντριπτικό (τοξικό) στρες στην παιδική ηλικία αλλάζει τον εγκέφαλο και το σώμα με επιβλαβείς τρόπους. Οι δυσμενείς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας οδηγούν σε στρες. Το άγχος αυτό, με τη σειρά του, επηρεάζει αρνητικά όλα τα συστήματα του σώματος. Για παράδειγμα, μεταβάλλει την ανάπτυξη του εγκεφάλου, έτσι ώστε ο εγκέφαλος να τείνει να παραμένει σε υψηλή επιφυλακή καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής κάποιου εάν δεν αντιμετωπιστούν οι κρυφές πληγές από τις δυσμενείς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Σήμερα με αφορμή ένα άρθρο του συγγραφέα Glenn R. Schiraldi, Ph.D., που δημοσιεύτηκε στο Psychology Today, θα δούμε πώς οι διαταραχές της προσκόλλησης στην παιδική ηλικία διαμορφώνουν την ψυχολογία με τρόπους που διατηρούν το άγχος.
Μερικά παιδιά φαίνεται να εκπέμπουν μια ασφαλή αίσθηση του εαυτού τους και μια ήσυχη, εσωτερική χαρά από πολύ μικρή ηλικία. Σίγουρα, μερικά από αυτά τα χαρακτηριστικά προκύπτουν από μια έμφυτη, ανθεκτική ιδιοσυγκρασία. Ωστόσο, οι εμπειρίες προσκόλλησης στην παιδική ηλικία μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ψυχολογικής ανάπτυξης, της διαμόρφωσης και της λειτουργίας του εγκεφάλου και των επιπέδων άγχους στην ενήλικη ζωή.
Ασφαλής προσκόλληση
Τις πρώτες εβδομάδες και μήνες της ζωής, το βρέφος που αισθάνεται ότι αγαπιέται, φροντίζεται, προστατεύεται και απολαμβάνει την προστασία από τους κύριους φροντιστές του τείνει να αναπτύξει ασφαλή προσκόλληση. Ο αποτελεσματικός φροντιστής με πολλούς τρόπους μεταφέρει στο παιδί το μήνυμα ότι είναι ασφαλές και παίρνει φροντίδα και αγάπη με χάδια, αγκαλιές, φιλιά, βλέμματα με αγάπη και εκφράσεις του προσώπου, ασφαλείς, ρυθμικές χειρονομίες, καταπραϋντικούς φωνητικούς ήχους, προσοχή στις ανάγκες του βρέφους και χαμόγελα, γέλια και διασκεδάζοντας με το παιδί. Τέτοιες εμπειρίες, που επαναλαμβάνονται με την πάροδο του χρόνου, ενσταλάζουν στο παιδί μια ασφάλειας, αγάπης κι εκτίμησης.
Αυτή η αίσθηση είναι αποτυπωμένη χωρίς λέξεις και κάτω από τη συνειδητή επίγνωση στον μη λεκτικό δεξιό εγκέφαλο (που αναπτύσσεται πριν από τον λεκτικό/σκεπτόμενο αριστερό εγκέφαλο), και αυτή η αίσθηση τείνει να επιμένει σε όλη τη ζωή. Το παιδί εσωτερικεύει την ηρεμία του φροντιστή και η ωκυτοκίνη, που εκκρίνεται ως απάντηση στην αγάπη, συνδέεται με τις βλαβερές συνέπειες της ορμόνης του στρες κορτιζόλη. Στην ενήλικη ζωή, αυτή η αποτυπωμένη αίσθηση εμφανίζεται ως υγιή αυτοεκτίμηση, καλύτερη ψυχική και σωματική υγεία, ευχάριστη αίσθηση σύνδεσης με το σώμα και τα συναισθήματα, καλύτερη ικανότητα ρύθμισης του στρες και μεγαλύτερη ικανότητα εμπιστοσύνης στους ανθρώπους.
Ανασφαλής προσκόλληση
Σκεφτείτε τώρα έναν φροντιστή που για διάφορους λόγους αδυνατεί να συνδεθεί με αγάπη με το παιδί. Ίσως ο φροντιστής είναι μουδιασμένος από κάποιο τραύμα, είναι απασχολημένος με έναν κακοποιητικό σύντροφο, έχει στεναχωρηθεί από την απώλεια ενός άλλου παιδιού ή είναι ο ίδιος κακοποιητικός στη σχέση του. Ίσως ο φροντιστής και το βρέφος χωρίστηκαν για ιατρικούς λόγους.
Ένας τέτοιος μεταφορικός ή φυσικός χωρισμός μπορεί να είναι πολύ αγχωτικός και τρομακτικός για το παιδί και μπορεί να οδηγήσει σε ανασφαλή προσκόλληση. Ο εγκέφαλος δουλεύει με τρόπο τέτοιον για να παραμείνει σε υψηλή επιφυλακή και η αίσθηση του εαυτού του ατόμου έχει καταστραφεί. Αυτή η καταστραμμένη αίσθηση του εαυτού μπορεί να αποτυπωθεί σιωπηρά στον δεξιό εγκέφαλο τους πρώτους μήνες της ζωής, πριν ο αριστερός εγκέφαλος αναπτυχθεί επαρκώς. Έτσι, ένας ενήλικας μπορεί να μην θυμάται συνειδητά ή να μην είναι σε θέση να περιγράψει με λέξεις την προέλευση αυτής της καταστραμμένης αίσθησης του εαυτού.
Για παράδειγμα, το παιδί στους πρώτους 18 μήνες της ζωής του συνήθως δεν καταλαβαίνει ακόμη τις λέξεις (αριστερή εγκεφαλική λειτουργία), αλλά μπορεί να αποτυπώσει έναν τρομακτικό, θυμωμένο τόνο ή ένα βλέμμα αηδίας από έναν φροντιστή που δεν θέλει το παιδί. Αυτή η αποτύπωση μιας αίσθησης ανεπιθύμητης, μη αγαπημένης ή φοβισμένης μπορεί να επιμείνει σε όλη τη ζωή χωρίς να γνωρίζει από πού ή πότε προήλθαν αυτά τα συναισθήματα. Ο ενήλικας μπορεί να υποστεί κατάθλιψη χωρίς λόγο, να αγχωθεί, να ντραπεί ή να τραυματιστεί όταν τα αποτυπώματα από την παιδική ηλικία που παίζουν στο παρασκήνιο ενεργοποιούνται από τα ενοχλητικά σημερινά γεγονότα.
Οι ενήλικες που είναι ανασφαλώς προσκολλημένοι μπορεί να αισθάνονται μουδιασμένοι ή νεκροί μέσα τους ή ότι είναι διαφορετικοί και δεν μπορούν να ανήκουν κάπου. Μπορεί να νιώθουν ότι πρέπει να αγωνιστούν για να νιώσουν αρκετά καλά. Επειδή τα συναισθήματα ανεπάρκειας, αντιπάθειας προς τον εαυτό ή ντροπής αποτυπώνονται στον δεξιό εγκέφαλο, μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να μιλήσουν με κάποιον για αυτά τα συναισθήματα.
Ενώ η ασφαλής προσκόλληση τείνει να επιμένει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, η ανασφαλής προσκόλληση είναι εύπλαστη – μπορεί να αλλάξει μέσα από ερωτικές, ή ουσιαστικές κοινωνικές επαφές κι εμπειρίες. Ωστόσο, είναι σημαντικό οι γονείς και οι φροντιστές ενός παιδιού να παρέχουν ασφαλή προσκόλληση και όταν διαπιστώνουν αδυναμία για κάτι τέτοιο να ζητούν βοήθεια και ψυχολογική υποστήριξη.