Πασχαλινά έθιμα: “Λαζαράκια” και κάλαντα του Λαζάρου
Το Πάσχα ξεκινά με το Σάββατο του Λαζάρου και η παράδοση θέλει να νοστιμίζει με τα «Λαζαράκια».
Για την ψυχή του Λάζαρου οι γυναίκες ζύμωναν ανήμερα το πρωί ειδικά κουλούρια, τους “λαζάρηδες”, τα “λαζαρούδια” ή και “λαζαράκια”. “Λάζαρο δεν πλάσεις, ψωμί δεν θα χορτάσεις” έλεγαν, μια και ο αναστημένος φίλος του Χριστού πίστευαν πως είχε παραγγείλει: “Όποιος ζυμώσει και δε με πλάσει, το φαρμάκι μου να πάρει…” Στα “λαζαράκια” έδιναν το σχήμα ανθρώπου σπαργανωμένου, όπως ακριβώς παριστάνεται ο Λάζαρος στις εικόνες. Όσα παιδιά είχε η οικογένεια τόσους “λαζάρηδες” έπλαθαν και στη θέση των ματιών έβαζαν δυο γαρίφαλα.Στην Κω οι αρραβωνιασμένες θα έφτιαχναν ένα λαζαράκι σε μέγεθος μικρού παιδιού, γεμισμένο με χίλια δυο καλούδια και κεντημένο σχεδόν σαν τις κουλούρες του γάμου, για να το στείλουν στο γαμπρό. Τα “λαζαρούδια” πολλές νοικοκυρές τα γέμιζαν με αλεσμένα καρύδια, αμύγδαλα, σύκα, σταφίδες, μέλι, πρόσθεταν πολλά μυρωδικά και τα παιδιά ξετρελαίνονταν να τα τρώνε ζεστά.
Συνταγή του Άκη Πετρετζίκη: Συστατικά-Λαζαράκια
400 γρ. χλιαρό νερό
1 κ.σ. ξερή μαγιά
150 γρ. ζάχαρη κρυσταλλική
50 γρ. ελαιόλαδο
1 κ.γ. κανέλα σκόνη
¼ κ.γ. γαρίφαλο σκόνη
½ κ.γ. κάρδαμο σκόνη
¼ κ.γ. αλάτι
800 γρ. αλεύρι γ.ο.χ.
50 γρ. σταφίδες
50 γρ. καρύδια
40 γαρίφαλα ολόκληρα
Μέθοδος Εκτέλεσης- Λαζαράκια
Στον κάδο του μίξερ, προσθέτουμε το νερό, τη μαγιά και τη ζάχαρη.
Ανακατεύουμε καλά με ένα σύρμα χειρός για να διαλυθεί και το αφήνουμε για 10 λεπτά μέχρι να ενεργοποιηθεί η μαγιά.
Προσθέτουμε το ελαιόλαδο, τη κανέλα, το γαρίφαλο σε σκόνη, το κάρδαμο, το αλάτι και το αλεύρι.
Χτυπάμε με το γάντζο σε μέτρια ταχύτητα 8-10 λεπτά μέχρι να ομογενοποιηθεί το μείγμα και να δέσει το ζυμάρι.
Αφήνουμε τη ζύμη να ξεκουραστεί σκεπασμένη με μία πετσέτα για 30 λεπτά.
Προθερμαίνουμε τον φούρνο στους 170° C στον αέρα.
Αφού η ζύμη έχει ξεκουραστεί τη χωρίζουμε σε 20 μπαλάκια των 60 γρ. το καθένα.
Από το κάθε μπαλάκι ζυγίζουμε 50 γρ. για το σώμα και 10 γρ. για τα χεράκια.
Παράλληλα ετοιμάζουμε τη γέμιση με τις σταφίδες και τα καρύδια χονδροκομμένα και τα τοποθετούμε σε ένα μπολάκι.
Πλάθουμε το σώμα από τα λαζαράκια μας σε μακρόστενο σχήμα, γεμίζουμε με 1 κ.γ. από τη γέμιση, κλείνουμε καλά και με την υπόλοιπη ζύμη φτιάχνουμε 2 χεράκια που τα περνάμε τα χέρια χιαστί από την πίσω μεριά και να καταλήξουν πάλι σε σχήμα Χ και μπροστά.
Βάζουμε γαρίφαλα για τα μάτια.
Τοποθετούμε τα λαζαράκια σε ένα ταψί στρωμένο με λαδόκολλα και ψήνουμε για 20-30 λεπτά.
Το Σάββατο του Λαζάρου σε κάποιες περιοχές θεωρείται μέρα θανάτου και ζωής. Εκεί, οι αγρότες δεν μαζεύουν ούτε τη σοδειά τους, γιατί θεωρούν ότι οι καρποί της θα φέρουν το κακό.
Την Κυριακή των Βαΐων, κρατώντας το πηγαίνουν στα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου.
Στην Εύβοια για παράδειγμα τα μικρά κοριτσάκια κάθε Σάββατο του Λαζάρου, δένουν σταυρωτά δυο κομμάτια ξύλου. Στη συνέχεια τα ντύνουν με μωρουδίστικα ρούχα και κρατώντας ένα καλαθάκι με αγριολούλουδα, γυρνούν στα σπίτια και λένε τον «Λάζαρο».
«Ξύπνα Λάζαρη και μη κοιμάσι, τώρα μέρα σου, τώρα χαρά σου, τώρα που ‘ρθαμι στην αφεντιά σου.
Τα κουτάκια σας αβγά γενούν κι οι φουλίτσις σας δεν τα χουρούν, δόστι μας κι μας τα να χαρούμι.
Δομ’ αφέντη μου λίγου νεράκι, πουν’ τα χ’λάκια μου πικρό φαρμάκι».
Στην Ήπειρο μάλιστα, στις κτηνοτροφικές περιοχές, χτύπαγαν ταυτόχρονα και μεγαλοκούδουνα.
“Πες μας Λάζαρε τι είδες
εις τον Άδη που επήγες.
Είδα φόβους, είδα τρόμους,
είδα βάσανα και πόνους,
δώστε μου λίγο νεράκι
να ξεπλύνω το φαρμάκι,
της καρδούλας μου το λέω
και μοιρολογώ και κλαίω.
Του χρόνου πάλι να ʽρθουμε,
με υγεία να σας βρούμε,
και ο νοικοκύρης του σπιτιού
χρόνια πολλά να ζήσει,
να ζήσει χρόνια εκατό
και να τα ξεπεράσει.”
Επίσης τόσο στα χωριά, όσο και στις πόλεις, νεαροί πηγαίνουν και κόβουν βάγια τα οποία μεταφέρουν στις εκκλησίες και εκεί οι γυναίκες αρχίζουν και πλέκουν τους σταυρούς που θα δοθούν στους πιστούς την Κυριακή των Βαΐων.
Στα περισσότερα χωριά των νομών της ανατολικής Κρήτης, παιδιά παίρνουν τα βάγια και σε μερικά σημεία τα πλέκουν στολίζοντας τα παράλληλα με λουλούδια και κρατώντας τα γυρνούν στα σπίτια κι έψαλλαν τα κάλαντα του Λαζάρου:
«Σήμερον έρχετ’ ο Χριστός
Ο επουράνιος θεός
Εν πόλη Βηθανία
Μάρθα κλαίει και Μαρία.
Λάζαρον τον αδελφόν τους
Και πολύ αγαπητόν τους
Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν
Και τον εμοιρολογούσαν…
Ακόμη την Κυριακή των Βαΐων μετά τον εκκλησιασμό οι πιστοί μεταφέρουν στα σπίτια τους σταυρούς από βάγια καθώς και από ένα κλαδί ελιάς και υπάρχει και το έθιμο να τρώνε ψάρια αυτή την ημέρα και σχετικά υπάρχει και η παροιμία:
«Την ημέρα των Βαγιώ
τρώμε ψάρι και κολιό
και την άλλη Κυριακή
τρώμε το παχύ αρνί».