Τα δάκρυα είναι λέξεις – κατανοώντας την «εξωγλωσσική» γλώσσα των παιδιών
Πώς να μάθουν οι γονείς να μιλάτε τα συναισθήματα ως δεύτερη γλώσσα ώστε να επικοινωνούν σωστά με τα μικρά παιδιά τους
Ο συγγραφέας και ειδικός σε θέματα γονεϊκότητας και ανατροφής Lawrence J. Cohen γράφει σε πρόσφατο άρθρο του στο psychologytoday.com ότι άκουσε μια όμορφη ιστορία από τη μαμά δίδυμων κοριτσιών έξι ετών. Μια μέρα, όταν ένα από τα δίδυμα έκλαιγε απαρηγόρητα, τη ρώτησε: «Πώς μπορώ να βοηθήσω; Μπορείτε να μου πείτε με λόγια τι μπορούμε να κάνουμε;» Το δίδυμο που έκλαιγε συνέχισε να κλαίει. Η αδερφή της είπε: «Τα δάκρυα είναι λόγια, μαμά, απλώς δεν τα καταλαβαίνεις».
Αυτό δίνει μια τόσο βαθιά εικόνα. Λέμε στα παιδιά να χρησιμοποιούν τα λόγια τους αντί να εκφράζουν άμεσα το πώς αισθάνονται με συναισθήματα και συμπεριφορές. Αλλά αυτό είναι συχνά αδύνατο. Τα συναισθήματά τους μπορεί να είναι πολύ μεγάλα για λέξεις – για λέξεις στη λεκτική γλώσσα, δηλαδή.
Η γλώσσα των συναισθημάτων
Είναι ένα μεγάλο ορόσημο στην ανάπτυξη για ένα παιδί να λέει «Είμαι θυμωμένος», αντί να ρίχνει μια γροθιά. Είναι ένα ορόσημο που πολλοί ενήλικες δεν έχουν ακόμη επιτύχει. Ωστόσο, η απαίτηση για χρήση λεκτικής γλώσσας οδηγεί σε απογοήτευση και στις δύο πλευρές. Οι γονείς είναι απογοητευμένοι επειδή τα συναισθήματα του παιδιού είναι τόσο ωμά και ανεξέλεγκτα. Τα παιδιά είναι απογοητευμένα γιατί –από την άποψή τους– επικοινωνούν απόλυτα καθαρά, αλλά δεν γίνονται κατανοητά.
Ο καλύτερος τρόπος για να ανακουφίσουμε αυτή την απογοήτευση και την ομαλή επικοινωνία είναι να μάθουμε τη γλώσσα των συναισθημάτων των παιδιών και όχι να απαιτούμε να χρησιμοποιούν τη λεκτική γλώσσα μας.
Οι περισσότεροι γονείς το έχουν ήδη εξασκήσει, κατά τη βρεφική ηλικία του παιδιού τους, τότε δεν αναμενόταν η λεκτική έκφραση. Οι γονείς έμαθαν να μιλούν «μωρουδίστικα», αποκρυπτογραφώντας τη διαφορά ανάμεσα σε ένα πεινασμένο κλάμα, ένα κλάμα πόνου και ένα κλάμα μοναξιάς. Θυμάστε τι ανακούφιση ήταν –και για τους δύο– όταν μιλήσατε άπταιστα αυτή τη γλώσσα; Η αλλαγή προήλθε από την εκμάθηση της γλώσσας του μωρού και όχι το αντίστροφο.
Αφού τα παιδιά μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν προφορική γλώσσα, αρχίζουμε να επιμένουμε να το κάνουν – όλη την ώρα. Αλλά αυτό δεν είναι ρεαλιστικό. Δεν ταιριάζει με το πώς λειτουργούν τα συναισθήματα. Δάκρυα, χειρονομίες, τρέμουλο, γέλια –όλες οι σωματικές εκφράσεις συναισθημάτων– υπάρχουν για έναν λόγο: Σαφή, γρήγορη, άμεση επικοινωνία για κάτι σημαντικό. Αυτό το σωματικό σύστημα επικοινωνίας εμφανίζεται πριν από τη γλώσσα και λειτουργεί όταν η γλώσσα δεν είναι διαθέσιμη ή ανεπαρκής για την εργασία. Αν το παιδί σας τρέξει στο δρόμο, ουρλιάζετε. Δεν λέτε, «Με συγχωρείς, νιώθω πολύ τρόμος και ανησυχία αυτή τη στιγμή».
Από τη στιγμή που τα παιδιά γίνουν λεκτικά, μπορούμε να πιστέψουμε ότι εάν εκφράζουν ωμά συναισθήματα αντί για λέξεις, αυτό είναι το σωστό για αυτά εκείνη τη στιγμή. Ο Lawrence J. Cohen τονίζει ότι μετανιώνει για όλες τις φορές που ρωτούσε με αγωνία την κόρη μου: «Τι συμβαίνει; Τι συμβαίνει;» όταν έκλαιγε. Μακάρι να ήταν κάποιος εκεί για να του το θυμίσει, Τα δάκρυα είναι λέξεις. Σου λέει τι συμβαίνει. Αυτό μπορεί να τον βοηθούσε να θυμηθεί ότι ήταν ανάγκη του να το ακούσει με «λέξεις», ώστε να μπορέσει να ξεκινήσει τη δουλειά για να διορθώσει το πρόβλημα και να τελειώσει τα δάκρυά της. Ήταν η ανάγκη του να σταματήσει να κλαίει για να μην νιώθει ο ίδιος τόσο αβοήθητος. Αν είχε επικεντρωθεί στην ανάγκη της κόρης του, θα έλεγε, «Σε ακούω. Είμαι εδώ. Άφησε αυτά τα δάκρυα να κυλήσουν.»
Τι γίνεται αν το συναίσθημα εκφράζεται με απαράδεκτη συμπεριφορά;
Εάν το συναίσθημα εκφράζεται ως βίαιη ή καταστροφική συμπεριφορά αντί για δάκρυα και οργή, είναι μια συναισθηματική επικοινωνία, αλλά και πάλι δεν είναι εντάξει, σωστά;
Σωστά. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτές τις πιο ακραίες περιπτώσεις, δεν λειτουργεί να πιέζουμε τα παιδιά να χρησιμοποιούν λεκτική γλώσσα αντί για πράξεις. Είναι ένα πολύ μεγάλο άλμα από την ωμή αρχέγονη οργή σε ήρεμες και συνεκτικές λέξεις. Χρειάζεται να διακόψουμε την προβληματική συμπεριφορά εάν είναι επικίνδυνη ή βλαβερή – όχι απλώς ενοχλητική για εμάς, όπως ένα δυνατό θυμό στο πάτωμα.
Μπορούμε όμως να το σταματήσουμε με τρόπο που να επικυρώνει το συναίσθημα που προσπαθεί να εκφράσει το παιδί. Η επικύρωση στην πραγματικότητα τα βοηθά να ηρεμήσουν και δεν χρειάζεται να είναι πλέον καταστροφικά.
Εάν ένα παιδί χτυπήσει ή ουρλιάζει, «Σε μισώ, μακάρι να ήσουν νεκρός!» σε ένα αδερφάκι, μπορούμε να τα διακόψουμε λέγοντας, «Ουάου! Αυτός είναι ένας πολύ δυνατός τρόπος για να πεις ότι είσαι θυμωμένος». Αν μπορούμε να το πούμε αυτό με λίγη φωτιά στη φωνή μας –όχι οργή, αλλά αρκετή θερμότητα για να τους δείξουμε ότι το καταλαβαίνουμε– τότε δεν θα χρειαστεί να κλιμακώσουν περισσότερο για να καταλάβουν την άποψή τους. Όταν τα παιδιά νιώθουν ότι ακούγονται και κατανοούνται, τα συναισθήματά τους καταλαγιάζουν. Αυτό οδηγεί σε πολύτιμες γνώσεις σχετικά με τη διατήρηση των συναισθημάτων τους σε μέτριο εύρος. Αν αισθάνονται ότι τα απορρίπτουν και τα παρεξηγούν, τα συναισθήματά τους γίνονται πιο ζεστά. Είναι λιγότερο ικανά να συγκρατούν τα συναισθήματά τους και η βία αυξάνεται.
Ίσως αναρωτηθείτε: Τι γίνεται με τις συνέπειες; Τα παιδιά δεν χρειάζονται συνέπειες για να μάθουν να μην εκφράζουν τα συναισθήματά τους καταστροφικά; Όχι. Μαθαίνουν μια νέα γλώσσα. Όταν ένα παιδί μαθαίνει για πρώτη φορά να μιλάει, δεν το τιμωρούμε όταν λέει νένε αντί για νερό. Τα ενημερώνουμε ότι τα καταλαβαίνουμε – ώστε να μην πεθάνουν από τη δίψα. Αφήνουμε πολύ χρόνο πριν περιμένουμε να πουν «νερό».
Η εκμάθηση της λεκτικής γλώσσας των συναισθημάτων διαρκεί πολύ περισσότερο. Σε αντίθεση με τη μετάβαση από την ομιλία του μωρού στην κοινή ομιλία, ποτέ δεν ξεφεύγουμε εντελώς από την πρωταρχική συναισθηματική έκφραση. Στρώνουμε τη λεκτική γλώσσα πάνω από το πιο άμεσο σωματικό σύστημα και χρησιμοποιούμε και τα δύο σε όλη μας τη ζωή. Επομένως, όταν ένα παιδί εκφράζει το συναίσθημά του στη συμπεριφορά του, χρειάζεται να καταλάβουμε τη γλώσσα του, και να τους προσφέρουμε εναλλακτικές, αντί να δίνουμε συνέπειες.
Τα παιδιά θέλουν να επικοινωνούν καθαρά, επομένως αναπτύσσουν φυσικά τη λεκτική μας γλώσσα. Μπορούμε να τα συναντήσουμε στα μισά του δρόμου και να μάθουμε να μιλάμε και τη συναισθηματική τους γλώσσα.
