«Μαμά, πού πήγε ο παππούς;»
Δύσκολες ερωτήσεις που ίσως χρειαστεί να απαντήσετε
Πολλές είναι οι ερωτήσεις και ακόμα πιο πολλές οι απορίες που μπορεί να γεννηθούν στο παιδί όταν πεθάνει κάποιο κοντινό συγγενικό πρόσωπο ή κάποιο μέλος της οικογένειας. Από τις πιο απλές και ανώδυνες όπως «πού είναι τώρα», «πότε θα τον ξαναδώ», «πότε θα γυρίσει» μέχρι τις πιο δύσκολες όπως «θα πεθάνεις κι εσύ;» «πεθαίνουν και τα παιδιά;».
Οι αντιδράσεις ενός παιδιού ποικίλλουν ανάλογα με τον χαρακτήρα, την ηλικία ακόμα και το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί. Οι απαντήσεις που θα του δώσετε επίσης διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία του.
Θα αναρωτιέστε λοιπόν πώς να αντιδράσετε;
Μιλήστε απλά: Εξηγήστε του με απλά και κατανοητά λόγια τον κύκλο της ζωής, φέρτε παραδείγματα από τη φύση, τα λουλούδια, τα ζώα…
Μην του πείτε ψέματα: Όσο κι αν νομίζετε ότι τα παιδιά δεν είναι σε θέση να καταλάβουν, συνήθως κατανοούν πολλά περισσότερα και μάλιστα με τον τρόπο τους βοηθάνε και τους ενήλικες να διαχειριστούνε το πένθος τους.
Μην του δώσετε εξηγήσεις που μπορεί να το μπερδέψουν χειρότερα: Για παράδειγμα, δεν είναι καλή ιδέα να του πείτε ότι τον πήρε κοντά του ο Θεός ή ότι ήρθε η ώρα να πάει κοντά στον Θεούλη… γιατί θα συνδέσει τον Θεό με κάτι αρνητικό.
Δώστε του την ευκαιρία να αποχαιρετίσει το αγαπημένο του πρόσωπο: Αφού του εξηγήσετε –πάντα με όσο γίνεται πιο απλό τρόπο– τις διαδικασίες που θα ακολουθήσουν, όπως το εθιμοτυπικό της λειτουργίας στην εκκλησία, την κηδεία, την ταφή ή τη διαδικασία καύσης, τι είναι μνημόσυνο κ.λπ., ρωτήστε το αν θέλει να συμμετέχει. Δώστε του την επιλογή να αποφασίσει. Αν πάρετε μόνοι σας την απόφαση και του στερήσετε το δικαίωμα να πει αντίο, μπορεί να είναι κάτι που να μη σας συγχωρήσει αργότερα ή να είναι κάτι που στο μέλλον να του δημιουργήσει πρόβλημα στο πώς να διαχειρίζεται το πένθος.
Μη φοβηθείτε να χρησιμοποιήσετε τις σωστές λέξεις: Τα παιδιά δεν φοβούνται τις λέξεις, καλό είναι ούτε να εξωραΐσετε το γεγονός ούτε να το παρουσιάσετε πιο τρομακτικό απ’ ό,τι είναι… Χρησιμοποιήστε το ρήμα «πεθαίνω» ή τη λέξη «θάνατος», αντί για τα «χάθηκε», «έφυγε». Δεν φοβόμαστε επίσης να μιλήσουμε για το θέμα της αρρώστιας αρκεί να εξηγήσουμε και να τονίσουμε ότι μία αρρώστια δεν οδηγεί στον θάνατο.
Τονίστε ότι δεν είναι κάτι για το οποίο έχει κάποιος την ευθύνη: Κυρίως ότι δεν έκανε εκείνο κάτι λάθος, ότι δεν πρόκειται για κάποια τιμωρία, ούτε είναι συνέπεια κάποιας δικής του πράξης.
Προετοιμάστε το για τα συναισθηματικά στάδια που θα ακολουθήσουν: Ακόμα και τα παιδιά θα περάσουν από την άρνηση, το θυμό, τη διαπραγμάτευση, την κατάθλιψη, την αποδοχή.
Μιλήστε για τα δικά μας συναισθήματα για να το διευκολύνετε να εκφράσει τα δικά του: Του εξηγούμε ότι είναι φυσιολογικό για ένα διάστημα να σας βλέπει στεναχωρημένους, λυπημένους, κακόκεφους, χωρίς διάθεση και ότι εκείνο δεν φταίει για αυτό αλλά αντίθετα του ζητάτε να δείξει κατανόηση. Επειδή εκείνο ίσως –ανάλογα με την ηλικία του– να μην είναι σε θέση να εκφράσει με λόγια τα συναισθήματά του, δώστε του άλλες μορφές έκφρασης. Ζωγραφίστε μαζί ή παίξτε με πλαστελίνη και αφήστε το να σας δείξει μέσα από το παιχνίδι και τη ζωγραφική το πώς νιώθει.
Μιλήστε του για το πένθος: Για τις εξωτερικές εκφράσεις του πένθους όπως τα μαύρα ρούχα, το μαύρο περιβραχιόνιο ή τα γένια για τους άντρες
Διαβάστεμαζί του παιδικά βιβλία που πραγματεύονται το θέμα της απώλειας: Πλέον στις μέρες μας κυκλοφορούν πολλά αξιόλογα παιδικά βιβλία όπως τα: «Το δικό τους ταξίδι» της Αργυρώς Πιπίνη (εικονογράφηση: Μαριλένα Μελισσηνού, εκδ. Καλειδοσκόπιο), «Παραμύθια με καρπούζι» της Ιωάννας Μπαμπέτα (εικονογράφηση: Ντανιέλα Σταματιάδη, εκδ. Μεταίχμιο), «Το νησί του παππού», του Benji Davies (εκδ. Ίκαρος), «Πού πήγε ο παππούς» της Στέλλας Μιχαηλίδου (εικονογράφηση: Mariona Cabassa, εκδ. Παπαδόπουλος), «Μέχρι τον ουρανό και πίσω» της Αλεξίας Βερνίκου (εικονογράφηση: Σοφία Τουλιάτου, εκδ. Ίκαρος).
Δείτε μαζί του παιδικές ταινίες που μιλάνε για την απώλεια: Όπως το «Ο καλόσαυρος», το «Up», το «Coco».
Πάνω απ’ όλα, είμαστε κοντά στο παιδί. Μιλάμε μαζί του. Παρακολουθούμε τις αντιδράσεις του. Το στηρίζουμε και του δείχνουμε μεγαλύτερη προσοχή και περισσότερη αγάπη. Μιλάμε με τους δασκάλους του και τους εξηγούμε τι έχει συμβεί. Του δίνουμε χρόνο να επεξεργαστεί τα νέα δεδομένα και χώρο για να παρατηρήσει το ίδιο τα συναισθήματά του. Δεν φοβόμαστε να κλάψουμε μπροστά του (αλλά αποφεύγουμε τις υπερβολικές αντιδράσεις) και το ενθαρρύνουμε αν θέλει να κλάψει κι εκείνο – προσοχή, δεν πιέζουμε ένα παιδί για να κλάψει, τα παιδιά έχουν το δικό τους τρόπο για να πενθήσουν, δεν υπάρχει σωστό ή λάθος…
