Όλα όσα θέλουν να ξέρουν τα παιδιά για τον Άγιο Βασίλη
Έχει λευκή γενειάδα, φοράει κόκκινο σκούφο και μοιράζει δώρα, ποιος είναι;
Ακούει σε πολλά ονόματα σε όλο τον κόσμο. Πώς όμως ο Άγιος Νικόλαος έφτασε στην Αμερική να τον φωνάζουν Σάντα Κλάους, στην Αγγλία «Πατέρα των Χριστουγέννων» (Father Christmas), στη Γαλλία Pere Noel, ενώ στη Γερμανία ταυτίστηκε με τον Οντίν ή τον Βάιναχτσμαν, στην Ολλανδία με τον Σίντερ-Κλάας, τον «Άγιο των πάγων» στη Ρωσία, των Babbo Natele στην Ιταλία, τον «Λαμ Κουνγκ Κουνγκ» (καλό-γέρο πατέρα) των Κινέζων και τον «Χοτέισο» των Ιαπώνων για να καταλήξει στην Ελλάδα και την ορθοδοξία να συνδεθεί με τον Μέγα Βασίλειο.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η ιστορία του Αγίου Νικολάου χρονολογείται τον 4ο αιώνα, στην περιοχή που τότε ονόμαζαν Μύρα της Λυκίας. Ήταν επίσκοπος και τον αγαπούσαν για τη γενναιοδωρία του. Ο θρύλος λέει ότι ο Νικόλαος έσωσε τρία παιδιά όταν πήγε ένας χασάπης να τα σκοτώσει για να τα πουλήσει για κρέας. Έγινε άγιος αμέσως μετά τον θάνατό του, σήμερα η εκκλησία του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στο κέντρο του Ντεμρέ. Στην ορθόδοξη παράδοση έγινε ο προστάτης άγιος των παιδιών και των ναυτικών. Ο Νικόλαος συνήθιζε να προσφέρει μυστικά δώρα στους ανθρώπους, ενώ μερικές φορές λέγετε ότι έκρυβε νομίσματα στα παπούτσια των ανθρώπων. Κάποτε φημολογείται ότι έμαθε για έναν φτωχό άνθρωπο, ο οποίος είχε τρεις κόρες αλλά δεν μπορούσε να πληρώσει για να τις παντρέψει. Αποφάσισε τότε να προσφέρει ο ίδιος το απαραίτητο ποσό, πετώντας τρία πορτοφόλια γεμάτα χρυσά νομίσματα, ένα για την καθεμία από το παράθυρο του σπιτιού τους. Αυτός ο κρυφός τρόπος προσφοράς δημιούργησε την παράδοση του Άγιου Βασίλη. Πέρασαν ωστόσο αιώνες για να έχουμε τη σημερινή εικόνα του Αϊ-Βασίλη με τα κόκκινα. Η ιστορία του Αγίου Νικολάου ταξίδεψε με διαφορετικό τρόπο σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο Άγιος Νικόλαος έγινε προστάτης της Μόσχας και της Γεωργίας στη Ρωσία και του Ναυτικού στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας, όπου, παρά την απαγόρευση αναγνώρισης αγίων που επέβαλλε ο προτεσταντισμός, επέζησε με το όνομα Σίντερ Κλάας, ο οποίος την ημέρα της εορτής του, στις 6 Δεκεμβρίου, παριστάνεται με ιερατική στολή και επισκοπική ράβδο να μοιράζει δώρα στα παιδιά.
Στη ρωσική παράδοση αναφέρεται ότι βοηθά αυτούς που κινδυνεύουν στη θάλασσα. Στη Βουλγαρία λέγεται ότι στον διαχωρισμό ευθυνών που έκανε ο Θεός στους αγίους του, αναφέρει για τον άγιο: «Kαι τι πήρε ο Άγιος Νικόλας;/ Πήρε της θάλασσας τα καράβια/ κι όποιος με καράβι ταξιδεύει/ πρώτ’ απ’ όλ’ ας κάνει το σταυρό του, και ας παρακαλεί τον Αϊ-Νικόλα». Στη Γερμανία, ο Άγιος Νικόλαος ταυτίστηκε με την προχριστιανική θεότητα Όντιν που επισκεπτόταν τα παιδιά με το οκτάποδο άλογό του που πεινούσε και γι’ αυτό έπρεπε εκείνα να έχουν κοντά στην καπνοδόχο ή στο τζάκι τις μπότες τους γεμάτες άχυρο. Με τον εκχριστιανισμό των Γερμανών φεύγει ο μύθος του Όντιν και έρχεται ο Άγιος Νικόλαος που εμφανίζεται να ιππεύει άσπρο άλογο και θεωρείται προστάτης των ναυτών. Μένουν όμως οι μπότες, οι κρεμασμένες κάλτσες στο τζάκι, το στολισμένο έλατο, όλα τους έθιμα προχριστιανικά.
Στην ορθόδοξη παράδοση της χριστιανοσύνης, Αϊ Βασίλης θεωρείται ο Μέγας Βασίλειος, ένας εκ των τριών Ιεραρχών, ο οποίος έζησε στην Καισαρεία της Καππαδοκίας και αφιέρωσε τη ζωή του και την περιουσία του στους φτωχούς ανθρώπους. Μεριμνούσε πάντα για όσους είχαν ανάγκη, χτίζοντας νοσοκομεία, γηροκομεία, ορφανοτροφεία και η μνήμη του τιμάται από την εκκλησία την 1η Ιανουαρίου, που εορτάζεται η Κοίμηση του Αγίου Βασιλείου. Έφευγε από τα βάθη της Ασίας και ταξίδευε στα πέρατα του κόσμου, δεν είχε σάκο με δώρα, ούτε έλκηθρο, αλλά «χαρτί και καλαμάρι», όπως μας λένε και τα κάλαντα.
Περνάμε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και η συνέχεια γράφεται στη Νέα Υόρκη στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι Αμερικανοί άρχισαν να ψάχνουν τρόπους για να δημιουργήσουν νοσταλγικές παραδόσεις και στράφηκαν προς τον Άγιο Νικόλαο, ο οποίος γιορτάζεται λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα. Το 1821 το πρώτο λιθογραφημένο βιβλίο στην Αμερική, «Ο φίλος των παιδιών», συμπεριλάμβανε μια ιστορία για τον Santa Claus και εκτιμάται ότι είναι η πρώτη που θέλει τον Άγιο να επισκέπτεται τα παιδιά την παραμονή των Χριστουγέννων. Το ποίημα «The night before Christmas» ή «A visit from St. Nicholas», όπως έγινε στην αρχή γνωστό, συνέβαλε προς αυτή την δοξασία. Το ποίημα, το οποίο είναι χαρακτηριστικό των Χριστουγέννων, ήθελε τον Άγιο Νικόλαο να επισκέπτεται τον κόσμο και να προσφέρει δώρα. Ωστόσο ο Normal Percevel Rockwell, ένας από τους πιο αγαπημένους καλλιτέχνες, είναι αυτός που θα κάνει δημοφιλή τη φιγούρα του Santa Claus. όταν στο περιοδικό «Boys’ Life» σε ένα σκίτσο του 1922 παρουσιάζει κουρασμένο τον Santa Claus την ώρα που φτιάχνει παιχνίδια. Το 1931 η γνωστή αμερικάνικη εταιρεία αναψυκτικών Coca-Cola παρουσίασε τον Άι-Βασίλη με πρωτοχρονιάτικα δώρα τα προϊόντα της εταιρείας στα χρώματα βεβαίως της μάρκας. Υπεύθυνος για το σχεδιασμό του ‘Αι Βασίλη με τη συγκεκριμένη μορφή ήταν ο Αμερικάνος σχεδιαστής Haddon Sundblom ο οποίος και συνεργάστηκε για δεκαετίες με την εταιρεία. Η διαφήμιση αυτή υπήρξε εμπορικά τόσο επιτυχής που έμελλε να γίνει σήμα δημοτικότητάς της ανά τον κόσμο.
Το υποτιθέμενο, επίσημο χωριό του Santa Claus είναι το Κορβατουντούρι (Korvatunturi) και βρίσκεται μόλις οκτώ χιλιόμετρα βόρεια του Ροβανιέμι της Λαπωνίας, στον Αρκτικό Κύκλο. Κορβατουντούρι σημαίνει «το ύψωμα του αυτιού» (Ear Fell). Επειδή λοιπόν, η περιοχή είχε κάπως το σχήμα του αυτιού, θεωρήθηκε ότι ο Άγιος Βασίλης ζούσε εκεί και «άκουγε» τις επιθυμίες των παιδιών. Ωστόσο, το Ροβανιέμι θεωρείται πατρίδα του Αϊ-Βασίλη μόλις από τα τέλη του 19ου αιώνα.
H προσαρμογή του νέου Άγιου Βασίλη στα ελληνικά δεδομένα έγινε γύρω στην δεκαετία του ‘50 με ‘60, κυρίως μέσω των Ελλήνων μεταναστών με τις ευχετήριες κάρτες και τα γιορτινά στολίδια που έστελναν στην Ελλάδα. Έτσι λοιπόν στον δικό μας Αϊ Βασίλη προσαρμόστηκε η εικόνα του Δυτικού Santa Claus.
Στις μέρες μας πάντως καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν…αρχίζουν να πιστεύουν ότι ο πιο καλός Άγιος Βασίλης είναι και παραμένουν οι γονείς τους! Καλή χρονιά!