Πώς να βοηθήσετε τα μικρά παιδιά να αναπτύξουν ανθεκτικότητα
Οι στρεσογόνες στιγμές είναι μια ευκαιρία να διδάξουμε στα παιδιά την ανθεκτικότητα. Να πώς.
Επειδή η εποχή που ζούμε ζητάει από όλους μας να επιδείξουμε αντοχές και προσαρμοστικότητα, εντοπίσαμε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στο Psychology Today, από την ψυχολόγο Vanessa LoBlue, που μοιραζόμαστε μαζί σας:
Ανάμεσα στην παγκόσμια πανδημία COVID-19, τη σχετική οικονομική ύφεση και τις εκτεταμένες διαμαρτυρίες για τον ρατσισμό, τα τελευταία χρόνια ήταν δύσκολα για όλους. Πολλοί άνθρωποι παλεύουν, καταλαμβάνονται από το άγχος και το στρες και δεν μπορούν να κοιμηθούν ή να συγκεντρωθούν.
Ως αναπτυξιακός ψυχολόγος και ερευνητής για το άγχος και τον φόβο σε βρέφη και μικρά παιδιά, την Vanessa LoBlue την έχει απασχολήσει ιδιαίτερα ο αντίκτυπος της πανδημίας στην ψυχική υγεία των νέων. Πολλά παιδιά δεν πηγαίνουν σωματικά στο σχολείο σταθερά από τον Μάρτιο του 2020. Είναι απομονωμένοι από φίλους και συγγενείς. Μερικά φοβούνται ότι αυτοί ή τα αγαπημένα τους πρόσωπα θα προσβληθούν από τον ιό. Μπορεί να πληγωθούν από τη φυλετική βία ή τη βία στο σπίτι — ή να χάσουν το σπίτι τους σε πυρκαγιά ή πλημμύρα. Αυτοί είναι πολύ στρεσογόνοι παράγοντες της πραγματικής ζωής.
Δεκαετίες έρευνας έχουν τεκμηριώσει σοβαρές συνέπειες του χρόνιου στρες στην παιδική ηλικία (McEwen, 2011). Αλλά οι ψυχολόγοι έχουν εντοπίσει τρόπους με τους οποίους οι γονείς διδάσκουν στα παιδιά πώς να αντιμετωπίζουν τις αντιξοότητες – μια ιδέα που είναι κοινώς γνωστή ως ανθεκτικότητα.
Οι επιπτώσεις του άγχους της παιδικής ηλικίας
Τα παιδιά δεν μπορούν να προστατευτούν από τα πάντα. Οι γονείς χωρίζουν. Τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα στη φτώχεια. Φίλοι ή αγαπημένα πρόσωπα τραυματίζονται, αρρωσταίνουν ή πεθαίνουν. Τα παιδιά μπορεί να βιώσουν παραμέληση, σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση ή εκφοβισμό. Οι οικογένειες μεταναστεύουν, καταλήγουν άστεγες ή ζουν μέσα από φυσικές καταστροφές.
Μπορεί να υπάρξουν μακροπρόθεσμες συνέπειες (Masten et al., 1990). Οι δυσκολίες στην παιδική ηλικία μπορούν να αλλάξουν φυσικά την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου ενός αναπτυσσόμενου παιδιού. Μπορεί να βλάψει τη γνωστική και κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη, επηρεάζοντας τη μάθηση, τη μνήμη, τη λήψη αποφάσεων και πολλά άλλα.
Μερικά παιδιά αναπτύσσουν συναισθηματικά προβλήματα, συμπεριφέρονται με επιθετική ή ενοχλητική συμπεριφορά, δημιουργούν ανθυγιεινές σχέσεις ή καταλήγουν σε προβλήματα με τον νόμο. Η σχολική επίδοση συχνά μειώνεται, περιορίζοντας τελικά τις ευκαιρίες εργασίας και εισοδήματος. Ο κίνδυνος αυτοκτονίας ή κατάχρησης ναρκωτικών και αλκοόλ μπορεί να αυξηθεί (Khoury et al., 2010). Τα παιδιά που εκτίθενται σε χρόνιο στρες μπορεί επίσης να αναπτύξουν δια βίου προβλήματα υγείας, όπως καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό, παχυσαρκία, διαβήτη και καρκίνο.
Πώς λοιπόν κάποια παιδιά ευδοκιμούν εν μέσω σοβαρών προκλήσεων, ενώ άλλα κατακλύζονται από αυτές; Ερευνητές στον τομέα της εργάζονται για να εντοπίσουν τι βοηθά τα παιδιά να ξεπεράσουν τα εμπόδια και να ανθίσουν όταν οι πιθανότητες είναι αντίθετες.
Φαίνεται να οφείλεται τόσο στην υποστήριξη όσο και στην ανθεκτικότητα. Η ανθεκτικότητα ορίζεται ως η ικανότητα κάποιου να επανέρχεται, να ανακάμπτει ή να αναρρώνει εύκολα από τις αντιξοότητες. Είναι μια ιδιότητα που επιτρέπει στους ανθρώπους να είναι ικανοί και ολοκληρωμένοι παρά τις δύσκολες συνθήκες. Μερικά παιδιά από δύσκολα περιβάλλοντα τα πάνε καλά από μικρή ηλικία. Άλλα ανθίζουν αργότερα, βρίσκοντας τα μονοπάτια τους μόλις ενηλικιωθούν.
Η Ann Masten, πρωτοπόρος στην έρευνα της αναπτυξιακής ψυχολογίας, αναφέρθηκε στην ανθεκτικότητα ως «συνηθισμένη μαγεία». Τα ανθεκτικά παιδιά δεν έχουν κάποιο είδος υπερδύναμης που να τα βοηθά να επιμείνουν ενώ άλλα παραπαίουν. Δεν είναι ένα χαρακτηριστικό με το οποίο γεννιόμαστε. Είναι κάτι που μπορεί να καλλιεργηθεί.
Οι βασικοί παράγοντες που βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν ανθεκτικότητα
Οι ίδιες δεξιότητες εκτελεστικής λειτουργίας που δημιουργούν ακαδημαϊκή επιτυχία φαίνεται να προσφέρουν κρίσιμες στρατηγικές αντιμετώπισης. Με την ικανότητα να εστιάζουν, να λύνουν προβλήματα και να αλλάζουν εργασίες, τα παιδιά βρίσκουν τρόπους να προσαρμόζονται και να αντιμετωπίζουν τα εμπόδια με υγιή τρόπο.
Ο έλεγχος της συμπεριφοράς και των συναισθημάτων είναι επίσης βασικός. Σε μια πρόσφατη μελέτη, οι νέοι ηλικίας 8 έως 17 ετών που διατηρούσαν συναισθηματική ισορροπία παρά την κακομεταχείριση ήταν λιγότερο πιθανό να υποφέρουν από κατάθλιψη ή άλλα συναισθηματικά προβλήματα.
Ωστόσο, οι σχέσεις φαίνεται να είναι το θεμέλιο που κρατά τα παιδιά προσγειωμένα. Οι «σχέσεις προσκόλλησης» παρέχουν μια δια βίου αίσθηση ασφάλειας και ανήκειν. Η συνεχής υποστήριξη και προστασία ενός γονέα ή ενός φροντιστή είναι ζωτικής σημασίας για την υγιή ανάπτυξη και η πιο σημαντική από αυτές τις σχέσεις. Άλλοι ενήλικες που φροντίζουν μπορούν να βοηθήσουν: φίλοι, δάσκαλοι, γείτονες, προπονητές, μέντορες ή άλλοι. Η σταθερή υποστήριξη προσδίδει σταθερότητα και βοηθά τα παιδιά να χτίσουν αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση και δύναμη.
Η Ruth Bader Ginsburg είναι ένα σύμβολο ανθεκτικότητας. Μεγάλωσε σε μια εργατική γειτονιά του Μπρούκλιν και έχασε τη μητέρα της -την κύρια υποστήριξή της- από καρκίνο πριν αποφοιτήσει από το γυμνάσιο. Επέμεινε, αποφοίτησε πρώτη στην τάξη της στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ και τελικά έγινε μία από τις τέσσερις μόνο γυναίκες που υπηρέτησαν στο Ανώτατο Δικαστήριο.
Πώς να ενθαρρύνετε την ανθεκτικότητα στο σπίτι
Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αναπτύξουν ανθεκτικότητα. Το να επιτρέπετε στα παιδιά να μιλάνε και να ακούνε πραγματικά—δείχνει φροντίδα και αποδοχή, επικυρώνει τα συναισθήματά τους και τα βοηθά να εντοπίζουν θέματα.
Μερικές φορές η απάντηση είναι να επιτρέπουμε στα παιδιά κάποιο βαθμό αυτονομίας. Το να τα εμπιστευόμαστε ότι θα δοκιμάσουν πράγματα από μόνα τους—ακόμα και να αποτύχουν—μπορεί να τα βοηθήσει να μάθουν να λύνουν προβλήματα ή πώς να αντιμετωπίσουν τον θυμό, την απογοήτευση ή άλλα δυσάρεστα συναισθήματα. Οι τεχνικές «ήρεμης αναπνοής» προσφέρουν ένα άλλο εργαλείο που βοηθά τα παιδιά να ελέγχουν τα συναισθήματα.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι πολλά παιδιά αντιμετωπίζουν όχι μόνο μία αλλά πολλές δυσκολίες. Για παράδειγμα, τα παιδιά που ζουν σε συνθήκες φτώχειας μπορεί να έχουν λιγότερο παρόντες ή λιγότερο ικανούς γονείς. Έχουν υψηλά καθημερινά επίπεδα στρες. υποφέρουν από πείνα, κακή διατροφή ή ζουν σε συνθήκες συνωστισμού, με λίγα πάρκα. δεν έχουν υγειονομική περίθαλψη ή σπουδάζουν σε υποβαθμισμένα σχολεία – και έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα κατάχρησης.
Οι παρεμβάσεις σε κοινοτικό επίπεδο μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των κινδύνων βοηθώντας παράλληλα τα παιδιά να αναπτύξουν ανθεκτικότητα (Sandel et al., 2016). Αυτές οι πρωτοβουλίες μπορούν να προσφέρουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης μέσω οικονομικά προσιτών κατοικιών και να βελτιώσουν την υγεία μειώνοντας τη ρύπανση. Ισχυρά προγράμματα μπορούν να δεσμεύσουν δασκάλους, γονείς και μέλη της κοινότητας για να δημιουργήσουν ένα σταθερό σύστημα υποστήριξης για τα παιδιά της περιοχής.
Τα μαθήματα «κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης» έχουν κερδίσει έλξη στα σχολεία. Αυτό το πρόγραμμα σπουδών διδάσκει στα παιδιά να κατανοούν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, να αναπτύσσουν ενσυναίσθηση για τους άλλους, να λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις και να λύνουν προβλήματα.
Αυτά τα προγράμματα αποδίδουν απτά αποτελέσματα: μια ανάλυση 270.000 συμμετεχόντων έδειξε ότι οι μαθητές αύξησαν τους βαθμούς τους κατά μέσο όρο κατά 11 τοις εκατό (Price et al., 2020). Άλλες μελέτες αποκάλυψαν ότι λιγότεροι συμμετέχοντες παράτησαν το σχολείο, έκαναν χρήση ναρκωτικών ή συμμετείχαν σε εγκληματικές δραστηριότητες – και η σχολική συμπεριφορά βελτιώθηκε.
Το να βοηθάμε τα παιδιά να αναπτύξουν ανθεκτικότητα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο τώρα, καθώς όλοι μας αντιμετωπίζουμε ιδιαίτερη αναταραχή στην καθημερινή ζωή. Οι γονείς, επίσης, πρέπει να προστατεύουν την ψυχική τους υγεία, προκειμένου να παρέχουν στα παιδιά κρίσιμη υποστήριξη: Η οικοδόμηση ανθεκτικότητας δεν είναι απλώς κάτι για παιδιά.
Περισσότερα από 5 εκατομμύρια παιδιά στις ΗΠΑ βιώνουν κάποιο είδος τραύματος κάθε χρόνο. Χιλιάδες άλλα ζουν με χρόνιο στρες. Έτσι, εν μέσω μιας παγκόσμιας πανδημίας, είναι πιο σημαντικό από ποτέ να παρέχουμε στα παιδιά όσο περισσότερη υποστήριξη και «συνηθισμένη μαγεία» μπορούμε.
