Μιλώντας στα παιδιά για τον Θεό!
Μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τη θεολόγο-ποιήτρια Αναστασία Γκίτση μάς έλυσε πολλές απορίες!
Τι σημαίνει να είσαι θεολόγος εν έτη 2019 σε παιδιά γυμνασίου-λυκείου;
Σημαίνει να εφευρίσκεις για κάθε ηλικία και κάθε μαθητή/τρια το κατάλληλο πλαίσιο γνωριμίας με την πολυσύνθετη και σχετικά δύσκολα προσβάσιμη έννοια του Θεού.
Στα δεκαπέντε χρόνια περίπου που διδάσκετε, έχετε εντοπίσει αλλαγές στη νοοτροπία και στη συμπεριφορά των παιδιών και πιο ειδικά στον τρόπο που προσεγγίζουν το μάθημά σας;
Αν και εστιάζω κυρίως στην ανεπανάληπτη προσωπικότητα και επομένως συμπεριφορά κάθε παιδιού, θα απαντήσω ωστόσο πολύ γενικά. Η αντίδραση της σύγχρονης κοινωνίας άρα και των παιδιών να αμφισβητούν οποιοδήποτε μεγάλο θεώρημα του παρελθόντος, σε συνδυασμό με μια συνεχώς εξελισσόμενη προσκόλληση στην απτή και συχνά στείρα λογική/εξήγηση της πραγματικότητας, κάνει τα παιδιά δύσπιστα και κλειστά ως προς την έκπληξη του θαύματος. Όπου θαύμα εννοώ, φυσικά, την κατανόηση, από πλευράς ανθρώπου, πραγμάτων κι εννοιών, συνδυάζοντας τα εξωτερικά αλλά και τα εσωτερικά αισθητήρια της ψυχοσωματικής του υπόστασης.
Έχετε διδάξει σε νησιά, σε πόλεις, στην επαρχία και τώρα σε ελληνικό σχολείο στη Νυρεμβέργη στη Γερμανία, έχετε δει να έχει επηρεάσει ο τόπος τον τρόπο της διδασκαλίας σας;
Χρησιμοποιώ πάντα τις προσωπικές εμπειρίες και τις καθημερινές παραστάσεις των μαθητών/μαθητριών μου προκειμένου να επιτύχω μια πιο βιωματική επαφή με το αντικείμενο της γνώσης. Το θαλασσινό τοπίο της Αστυπάλαιας ή των Μουδανιών, το βιομηχανικό πλαίσιο των Οινοφύτων ή του Σχηματαρίου, το αυστηρά οργανωμένο βαυαρικό κρατίδιο, μου δίνει κάθε φορά και διαφορετικά ερείσματα, ικανά να συμβάλλουν επικουρικά ως προς το πώς θα εξετάσουμε το προς διδασκαλία θέμα. Κινούμαι φυγόκεντρα στον τρόπο διδασκαλίας μου. Στο κέντρο βρίσκεται πάντα το βασικό ενδιαφέρον της εκάστοτε τάξης για ένα θέμα (π.χ. Η ταυτότητα του ανθρώπου σ’ ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον, η αγωνία του μπροστά στον θάνατο, οι διαπροσωπικές σχέσεις, οι άλλες θρησκείες, το πρόσωπο του Χριστού ή άλλων σημαντικών θρησκευτικών προσωπικοτήτων, η ύπαρξη του κακού κτλ.). Με βάση αυτό το ενδιαφέρον, συναρμολογώ περιφερειακά τη γενικότερη κάτοψη τόσο της διδακτικής ώρας, όσο και του ετήσιου προγραμματισμού μου.
Πώς προσεγγίζουν τα παιδιά το θέμα «Θεός»;
Κάθε τάξη είναι και ένας ιδιαίτερος πλανήτης με διαφορετικούς κατοίκους, ο καθένας εκ των οποίων, κουβαλάει έναν ολόκληρο μικρόκοσμο στις αποσκευές του. Έχω την τύχη να μπαίνω σε όλες τις τάξεις και να γνωρίζω όλους τους μαθητές του εκάστοτε γυμνασίου και λυκείου. Κάθε τάξη αποτελείται από 20 έως και 30 παιδιά. Το καθένα από αυτά προσεγγίζει με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο την έννοια του Θεού. Καθ’ όλη τη διαδρομή, η σχέση του με την έννοια αυτή μεταλλάσσεται, εμπλουτίζεται με νέες γνώσεις, ιστορικού, κοινωνιολογικού, φιλοσοφικού και άλλου επιστητού. Εμβαθύνει ολοένα και περισσότερο στις ανθρώπινες σωματικές και ψυχικές λειτουργίες και συνειδητοποιεί πως η πρόσβαση στην έννοια Θεός δεν έχει μία και μόνο αποκλειστική οδό.
Τι απορίες έχουν συνήθως;
Αυτό εξαρτάται από το γνωστικό επίπεδο των μαθητών/μαθητριών. Στο γυμνάσιο, οι απορίες αφορούν σε συγκεκριμένα θέματα γνωστικού και πληροφοριακού περιεχομένου, έτσι επιθυμούν και συγκεκριμένες απαντήσεις. Στο λύκειο που η κριτική σκέψη αναπτύσσεται σε συνδυασμό με τη συναισθηματική ωριμότητα, οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις που προσδοκούν είναι περισσότερο θεολογικού/υπαρξιακού χαρακτήρα, με δυνατότητα (και προϋπόθεση από πλευράς μου) συζήτησης και λεκτικής αντιπαράθεσης.
Έχουν υπάρξει ερωτήσεις οι οποίες να σας έχουν φέρει σε δύσκολη θέση ή να σας έκαναν να νιώσετε αμηχανία;
Στην αρχή, θα έλεγα, της διδακτικής μου πορείας. Διορίστηκα σ’ ένα υπέροχο νησί με φιλόξενους ανθρώπους και πραγματικά αθώα παιδιά. Στην Αστυπάλαια μπήκα για πρώτη φορά σε τάξη. Εκεί ήταν κι η πρώτη φορά που συνειδητοποίησα πως για να βοηθήσω τα παιδιά να χτίσουν μια «υγιή» σχέση με τη θρησκεία και την έννοια του Θεού (λέγοντας υγιή εννοώ τη δυνατότητα να γνωρίσουν αρχικά ιστορικά και αργότερα βιωματικά αυτό που ίσως θελήσουν ν’ απορρίψουν ή να συνδεθούν), πρέπει πρώτα να τα βοηθήσω να γκρεμίσουν ό,τι λανθασμένο είχε «χτίσει» η λαϊκή ημιμάθεια και η θρησκόληπτη προσκόλληση στον «τύπο» και όχι στην «ουσία». Εδώ και 14 χρόνια σε πολλά ακόμη σχολεία, αντιμετωπίζω μέχρι σήμερα ερωτήσεις που αποδεικνύουν πόσο βαθιά ριζωμένα μέσα στην συνείδηση κάποιων παιδιών βρίσκεται ο θρησκευτικός εξαναγκασμός και η λανθασμένη άποψη πως ο Θεός είναι τιμωρός και πως η σχέση μας μαζί του δεν είναι προϊόν ελεύθερης επιλογής και υπεράσπισης του αναφαίρετου δικαιώματος του ανθρώπου να αγαπά, αλλά η μιμητική προσκόλληση σε μηχανιστικές συμπεριφορές που τις κληρονόμησαν άνευ θεολογικής συνέχειας από παλιότερες γενιές. Η μεγαλύτερη πρόκληση ωστόσο, παραμένει πάντοτε η ουσιαστική σύνδεση της «ουσίας» κάθε θρησκείας με τον «τύπο» αυτής.
Η τεχνολογική ανάπτυξη, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η πρόσβαση σε χιλιάδες πληροφορίες, διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν τη μαθησιακή διαδικασία;
Η μαθησιακή διαδικασία είναι μια διαδραστική διαδρομή που αφορά δύο πρόσωπα και σε καμιά περίπτωση δεν γίνεται με μαγικό τρόπο. Σε παιδαγωγικό μιλώντας πάντα πλαίσιο, ο καθηγητής αποτελεί το μέσο που φιλτράρει και προσφέρει στον μαθητή την πληροφορία, και ο μαθητής αυτός που θα την δεχτεί ή θα την απορρίψει. Ο πομπός από τη μία και ο δέκτης από της άλλη. Στην πορεία, η διάδραση μεταξύ αυτών των δύο πόλων κρίνει, θα έλεγα, και το αποτέλεσμα της μαθησιακής διαδρομής. Το βασικό για την ερώτηση που διατυπώνεται εδώ εν προκειμένω, πιστεύω πως είναι να οξυνθεί όσο γίνεται από τον εκπαιδευτικό, η κριτική σκέψη και ετοιμότητα του μαθητή ώστε να χρησιμοποιεί με τον ασφαλέστερο και καλύτερο τρόπο κάθε πληροφορία, από τις χιλιάδες που τον βομβαρδίζουν, ως αφορμή για περαιτέρω ενασχόληση και εμβάθυνση. Μόνο έτσι μπορεί να αποφύγει τη μάστιγα της «ημιμάθειας», που υπερισχύει στην εποχή μας και, δυστυχώς, όχι μόνο στις μικρές ηλικίες.
Στην ηλικία της εφηβείας πόσο εύκολη είναι η επαφή και η επικοινωνία με τα παιδιά;
Το θέμα είναι να μπορεί ο εκπαιδευτικός να μεταλλάσσει την όποια δυσκολία σε μέσο παιδαγωγικό που θα εξυπηρετεί το μάθημά του. Η εφηβεία για μένα είναι η υπέροχη εκείνη ηλικία που τα παιδιά αμφισβητούν, αναρωτιούνται και συχνά απορρίπτουν αυτό που τους επιβάλλεται χωρίς εξήγηση. Όλο αυτό το βρίσκω ως το ιδανικό πλαίσιο για να εργαστούμε από κοινού πάνω σε θέματα που χρειάζονται αποδόμηση και εκ νέου προσέγγιση, με διαδικασίες συμβατές με το γνωστικό και συναισθηματικό υπόβαθρο των παιδιών και σε συνδυασμό πάντα, τόσο με τη λογική όσο και με τις συναισθηματικές αποσκευές τους. Η ενέργεια και ο αυθορμητισμός της εφηβείας είναι ιδανικός για τη χρήση ιδιαιτέρως αγαπητών μου διδακτικών τεχνικών, όπως θεατρικά σκετσάκια, κύκλος συζήτησης, παντομίμα, brain storming, tableaux vivants, παιχνίδια ρόλων και πολλά άλλα, που τα παιδιά τα απολαμβάνουν κι αντιμετωπίζουν θετικά, επειδή ακριβώς δραστηριοποιούν την ενεργή τους συμμετοχή στην όλη μαθησιακή διαδρομή.
Είστε ιδιαίτερα αγαπητή στους μαθητές σας και σας προσεγγίζουν κι εκτός μαθήματος, συνήθως ποια θέματα τα απασχολούν, τι τους αρέσει/ή τι επιδιώκουν να συζητάνε μαζί σας;
Δεν υπάρχει μάθημα που να μην εντάξω την τέχνη ή τη λογοτεχνία, άλλοτε ως εναρκτήρια αφορμή, άλλοτε ως απλή αναφορά και άλλοτε ως τον βασικό κορμό της διδακτικής μας ώρας. Π.χ. για το πρόβλημα του κακού σχετικό βίντεο για τη «Γουέρνικα» του Picasso, για την ανθρώπινη μοναξιά την «Κραυγή» του Munch, για τις ανατολικές θρησκείες μουσική από βουδιστικά κ.ά. μοναστήρια, για τις χριστιανικές εορτές αγιογραφίες, παλαιότερες ή και πιο μοντέρνες. Δυστυχώς τα 45 λεπτά δεν μας είναι ποτέ αρκετά για να συζητήσουμε ή για να πληροφορηθούν, όσα φυσικά παιδιά ενδιαφέρονται (αν κι η πλειοψηφία ωστόσο είναι συντριπτικά μεγάλη ανά τάξη και αυτό με χαροποιεί!) σχετικά με το θέμα αλλά και τα επικουρικά εξωθρησκευτικά βοηθήματα. Γι’ αυτό και συνήθως ζητάνε να τους υποδείξω σχετικούς ζωγράφους, σκηνοθέτες, μουσικούς, σύγχρονους θεολόγους και φυσικά ποιητές που ακούσανε ή είδανε κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Άλλες φορές η προσέγγιση είναι πιο προσωπική, μοιράζονται μαζί μου τις αγωνίες τους για το μέλλον, τις καθημερινές τους δυσκολίες στην τάξη με τους συμμαθητές τους, τα πρώτα τους χτυποκάρδια και τις εφηβικές τους απογοητεύσεις. Μου εκμυστηρεύονται τη χαρά τους αλλά και τη θλίψη τους, τότε εξάλλου είναι που αγκαλιαζόμαστε. Ένα από τα αγαπημένα μου μαθήματα εξάλλου με τις τάξεις του γυμνασίου είναι αυτό που μιλάει για τη δύναμη της αγκαλιάς και την επουλωτική της ενέργεια. Είναι σημαντικό για μένα να δημιουργήσω σε κάθε τάξη την αίσθηση της προσωπικής ασφάλειας κάθε μαθητή/μαθήτριας να εκφράζεται με τον τρόπο που χρειάζεται και επιθυμεί. Είναι εξάλλου κάτι που το διδάχτηκα και το αισθάνθηκα κι εγώ ως φοιτήτρια στα έδρανα με τον αείμνηστο δάσκαλο της Θεολογικής Σχολής, Νικόλαο Ματσούκα.
Μιλήστε μου λίγο για το πολύ ενδιαφέρον πρότζεκτ για τον ρατσισμό που ετοιμάσατε τη σχολική χρονιά 2018-2019.
Η Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων έχει οριστεί από τον Ο.Η.Ε να εορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 Μαρτίου. Ως εκ τούτου, φέτος, ο Δήμος Νυρεμβέργης διοργανώνει κατά τη χρονική περίοδο 7-21 Μαρτίου 2019, θεματικές δράσεις στην πόλη αλλά και γύρω από αυτήν, την βδομάδα κατά του ρατσισμού (Nürnberger Wochen gegen Rassismus 2019). Το σχολείο μας συμμετέχει στην εν λόγω δράση και εγώ συγκεκριμένα με τους μαθητές σχεδιάζουμε τη δημιουργία δύο μικρών videos, μιας δίγλωσσης ανθολογίας με κείμενα και ποιήματα κατά του ρατσισμού, μία έκθεση φωτογραφιών και μια τελική αφίσα. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως 21 Μαρτίου είναι και η παγκόσμια ημέρα ποίησης. Είμαστε όλοι οι συμμετέχοντες ενθουσιασμένοι και εγώ ακόμη περισσότερο με τις ευφάνταστες προτάσεις των παιδιών και την ώριμη αντιμετώπιση του όλου εγχειρήματος από πλευράς τους. Οι δε ημερήσιες εκπαιδευτικές εκδρομές μέσα στα πλαίσια του project, όπως: στην Οδό ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Strasse der menschenrechte) με τις 30 δίγλωσσες εγχάρακτες κολόνες, αλλά και στο Δικαστήριο και συγκεκριμένα στην αίθουσα όπου διεξήχθη η Δίκη της Νυρεμβέργης που αφορά τη γνωστή δίκη των Γερμανών εθνικοσοσιαλιστών εγκληματιών πολέμου, αποβαίνουν εξόχως εποικοδομητικές τόσο για τα παιδιά όσο και για εμάς τους συντονιστές εκπαιδευτικούς.
Πόση ποίηση έχει η θεολογία και πόση θεολογία η ποίηση;
Το γεγονός πως στα πρώτα ήδη ψήγματα ποιητικής γραφής, ενυπάρχει το στοιχείο αυτό της ανάγκης του πρωτόγονου ανθρώπου ν’ απευθυνθεί στον «Θεό» του νομίζω πως αρκεί για να συνειδητοποιήσει κάποιος πόσο συνδεδεμένες είναι οι έννοιες αυτές. Είναι πραγματικά απολαυστικό να παρατηρώ πόσο ενθουσιάζονται τα παιδιά με την ποίηση. Δεν υπάρχει για μένα καλύτερος τρόπος να μιλήσω στα παιδιά για τον Θείο Έρωτα από το να τους απαγγείλω Rumi, ή αποσπάσματα από το παλαιοδιαθηκικό «Άσμα Ασμάτων», να τους μιλήσω για την αγάπη απαγγέλοντας Τάσο Λειβαδίτη, για την αγωνία της ψυχής απαγγέλοντας Ζωή Καρέλλη, για τους αγώνες μειονοτήτων απαγγέλοντας Pat Parker και ούτω κάθε εξής. Είναι πραγματικά ευτύχημα που οι νέοι φάκελοι θρησκευτικών προσφέρουν τόσες αφορμές και κυρίως δυνατότητες στον θεολόγο εκπαιδευτικό να διαρθρώσει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και πολύπλευρο μάθημα.
Ποιοι είναι οι δικοί σας διδακτικοί στόχοι;
Αφού πρώτα έχω εξασφαλίσει, σε κάθε τάξη, ένα ασφαλές πλαίσιο έκφρασης και απόλυτου σεβασμού της γνώμης κάθε μαθητή/τριας από τους συμμαθητές τους, επιδιώκω τη διαμόρφωση ελεύθερων και υπεύθυνων μαθητών μέσω της κριτικής ανάπτυξης της θρησκευτικής συνείδησης. Επιπλέον στόχος είναι και η καλλιέργεια του ήθους και της προσωπικότητάς τους, ώστε να μάθουν να σέβονται και να συνυπάρχουν με κάθε θρησκευτική ετερότητα. Σ’ ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο εκπαιδευτικό τοπίο, σε διαρκώς μεταβαλλόμενες σχολικές τάξεις, με μαθητές που γνωρίζουν, αμφισβητούν, αναρωτιούνται, άλλοτε αποδέχονται και άλλοτε απορρίπτουν τις γνώσεις που τους δόθηκαν, αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο η συνειδητοποίηση πως το βασικό στις ανθρώπινες σχέσεις δεν είναι πάντα η συμφωνία, αλλά κυρίως η αποδοχή της γνώμης του άλλου, μέσα σε πλαίσιο αμοιβαίου σεβασμού και ειλικρινής διάθεσης για εμπλουτισμό της ήδη υπάρχουσας γνώμης και τρόπου σκέψης.
Γνωρίζω ότι είστε από τους καθηγητές που προσπαθούν να κάνουν το μάθημά τους όσο γίνεται πιο διαδραστικό, τι μέσα χρησιμοποιείτε σε αυτή σας την προσπάθεια;
Λάτρης όπως είπα παραπάνω των τεχνών, χρησιμοποιώ φωτογραφίες, αγιογραφικές εικόνες, videos, films animation, μουσική, απαγγελίες ποιητών μέσω youtube, βιβλία, παραμύθια, αντικείμενα άλλων χωρών, και φυσικά όλες εκείνες τις παιδαγωγικές τεχνικές που απαιτούν σωματική εγρήγορση των παιδιών. Τραγουδάμε μαζί, βάζουμε λεζάντες σε φωτογραφίες, δημιουργούμε ποιήματα, μαζεύουμε φύλλα και τα κολλάμε στον τοίχο, ζωγραφίζουμε το Χριστόγραμμα ή τη λέξη Θεός σε πολλές διαφορετικές γλώσσες, σωπαίνουμε για συγκεκριμένα λεπτά προκειμένου να σκεφτούμε πριν μιλήσουμε και γελάμε πολύ. Θεωρώ πως σε κάθε διδακτική ώρα, που τα παιδιά αισθάνονται κουρασμένα από την πίεση τόσο μαθημάτων, το γέλιο είναι αναζωογονητικό.
Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας μια εμπειρία σας σε σχολείο που θα θυμάστε πάντα;
Ειλικρινά θυμάμαι με λεπτομέρειες κάθε σημαντική στιγμή που έζησα και ζω με τους μαθητές μου. Πολλοί βέβαια από αυτούς και αυτές έχουν μεγαλώσει, έχουν σπουδάσει στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, κάποιοι έχουν γίνει ήδη γονείς, όλοι τους προκόβουν στη ζωή με αξιοπρέπεια και με τον ιδιαίτερό τους τρόπο. Με πολλούς έχουμε κρατήσει επαφή, συναντιόμαστε, γνωρίζω τους συντρόφους τους, συγκινούμαι κάθε φορά. Συγκινούμαι και ειλικρινά πιστεύω πως εγώ τους έχω δώσει πολύ λιγότερα από όσα αυτά συνεχίζουν να μου δίνουν.
Η ίδια ως μαμά συζητάτε θεολογικής φύσεως θέματα με την κόρη σας, έχει τύχει –αν και είναι ακόμα μικρή– να σας κάνει κάποια σχετική ερώτηση;
Όλα τα παιδιά πλέον ρωτάνε και ζητάνε απαντήσεις για τα πάντα. Η Φαίη ρωτούσε από μικρή. Η πρώτη θεολογική ερώτηση ίσως που αντιμετωπίζουμε ως γονείς είναι «μαμά πού πήγε ο παππούς ή η γιαγιά ή η αγαπημένη θεία τώρα που έφυγε από το σπίτι;». Εκεί καλούμαστε, ως γονείς, να δώσουμε ο καθένας ανάλογα με τον τρόπο ζωής και σκέψης, την αντίστοιχη απάντηση. Εγώ προσωπικά προτιμώ κάθε απάντηση που εμπεριέχει την έννοια της αγάπης και της κατανόησης του άλλου. Εκ των πραγμάτων λοιπόν για μένα είναι αναπόσπαστα και θεολογική. Προσδοκία μας είναι να μεγαλώσει ελεύθερα σ’ ένα χριστιανικό περιβάλλον που θα την μάθει ν’ αγαπάει και να σέβεται τις επιθυμίες, τις επιλογές και τις ανάγκες τόσο τις δικές της όσο και των άλλων.
Η Αναστασία Γκίτση γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Καθηγήτρια θεολογίας στη Β΄/μια Εκπαίδευση με μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Chambésy/Ελβετία). Έχει δημιουργήσει το καλλιτεχνικό τρίπτυχο Sygorma όπου ποίηση, εικαστικά, μουσική και νέες τεχνολογίες αλληλοπεριχωρούνται κι εναρμονίζονται. Άρθρα, μελέτες, μεταφράσεις και ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε συλλογικούς τόμους, εφημερίδες, περιοδικά, ανθολογίες. Στο θέατρο έχει μεταφερθεί μονόλογός της από την ομάδα Contact Ensemble και ποιήματά της από τις ομάδες Trickortreat και Persona non grata. Διατηρεί την ιστοσελίδα www.anastasiagkitsi.com.
