Αντιμετωπίζοντας την αδελφική ζήλια

Γράφει η Μαρία Παπαδοπούλου, Συμβουλευτική Ψυχολόγος Παίδων & Ενηλίκων, Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Παιδιών – Εφήβων, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης

«Η ζήλια είναι ένα αίσθημα όμορφο και υγιές. Γεννιέται από την αγάπη. Αν τα παιδιά ήταν ανίκανα να αγαπήσουν δε θα ζήλευαν» Winnicott, D. (Βρετανός Ψυχολόγος και Ψυχαναλυτής)

Η ζήλια μεταξύ αδελφών είναι ένα αληθινό και δυνατό συναίσθημα που δε μπορούμε έτσι απλά να εξοντώσουμε, λέγοντας στο παιδί ‘Μη ζηλεύεις τον αδερφό σου!’

Όταν αγαπάμε κάποιον φοβόμαστε μην τον χάσουμε ==> ζηλεύουμε όποιον παρεμβαίνει στην αγάπη αυτή και είναι λογικό να θέλουμε να τον εξουδετερώσουμε.

Το αίσθημα της ζήλιας πηγάζει από τη βαθιά αγάπη του παιδιού προς τους γονείς του.

Θετική πλευρά ζήλιας
-Ζήλια: απόδειξη ότι το παιδί δε θέλει να χάσει την αγάπη των γονιών του.

-Αν η ζήλια ξεπεραστεί με επιτυχία, τότε τα παιδιά που έχουν αδέρφια έχουν τη μεγάλη τύχη να παίρνουν από αυτά ένα από τα σπουδαιότερα μαθήματα της ανθρώπινης ύπαρξης: το να μαθαίνουν να συνυπάρχουν με άλλους, να μοιράζονται αντικείμενα και συναισθήματα, αλλά και να εξελίσσονται ελεύθερα.

-Μέσα από τη διαδικασία διάλυσης της ζήλιας το παιδί ωριμάζει, γίνεται πιο υπεύθυνο καθώς αναγκάζεται να ψάξει τρόπους να ξεπεράσει τη ζήλια του και βγαίνει από όλο αυτό πιο δυνατός και αυτόνομος.

Αρνητική πλευρά ζήλιας
Η ζήλια, όπως και η αγάπη, είναι ένα συναίσθημα το οποίο μεγαλώνει, ριζώνει, δυναμώνει και απλώνεται μέχρι που σβήνει κάθε ικανότητα λογικής σκέψης και συμπεριφοράς. Το παιδί που ζηλεύει δυσκολεύεται να δει τα πράγματα αντικειμενικά και ωθείται σε παράλογη και πολλές φορές βίαιη συμπεριφορά.

Παρόλα αυτά η ζήλια δεν πρέπει να καταπιέζεται. Το να νιώθει το παιδί ζήλια απέναντι στο αδερφάκι του, να μπορεί να την εκφράζει για να την ξεπεράσει είναι ένας υποχρεωτικός σταθμός στην ανάπτυξη και ψυχολογική ωρίμανσή του.

Το συναίσθημα της ζήλιας παρατηρείται πιο έντονο στην ηλικία των 15 μηνών. Μεγαλώνει και δυναμώνει μεταξύ 3 και 5 ετών, όπου αν κι έχει αποκτήσει αρκετή αυτονομία το παιδί, αισθάνεται ταυτόχρονα την ανάγκη να νιώθει προστατευμένο. Από 6 ετών και μετά η ζήλια υποχωρεί, επειδή τα παιδιά αρχίζουν να ανεξαρτητοποιούνται περισσότερο από τους γονείς και να δημιουργούν μια θέση για τον εαυτό τους ανάμεσα σε φίλους, δασκάλους, κτλ. Αυτό δε σημαίνει ότι από εδώ και πέρα το παιδί δε ζηλεύει, απλά οι σχέσεις εκτός οικογένειας που δημιουργεί το βοηθάνε να αντιμετωπίζει τη ζήλια.

Την ώρα του θηλασμού παρατηρείται περισσότερη ζήλια. Δε χρειάζεται να το κάνετε κρυφά, διαλέξτε μια ώρα που το παιδί θα λείπει ή θα κοιμάται ή θα ασχολείται με κάτι άλλο, π.χ. ας παίξει μαζί του ο μπαμπάς.

Οι ανοιχτές πληγές που αφήνει η ζήλια εξακολουθούν να πονάνε ακόμα και μετά την ενηλικίωση. Παιδιά περισσότερο ευαίσθητα ή παιδιά που δεν έχουν βρει ένα ‘μέρος’ για τον εαυτό τους στο έξω κόσμο, χρειάζονται φροντίδα, προστασία και υπενθύμιση της αγάπης του γονέα, ανεξάρτητα από την ηλικία τους.

Αποφύγετε:

‘Πρέπει να ντρέπεσαι γι’ αυτό που έκανες στον αδερφό σου’ → δημιουργούνται τύψεις στο παιδί

‘Δεν είσαι καλό παιδί’ → γινόμαστε επικριτικοί και βάζουμε ταμπέλες

‘Δεν έγινε και τίποτα!’ → αδιαφορούμε σαν να μη συνέβη τίποτα

Τίποτα από αυτά δε μειώνει τη ζήλια.

Το Λάθος

Μην ξεχνάτε πως το παιδί μισεί το αδελφάκι του επειδή φοβάται ότι το αγαπάμε περισσότερο.

1) Αν θυμώσετε ή μαλώσετε το παιδί επειδή ‘έτσι θα μάθει ότι κάποια πράγματα δεν πρέπει να τα κάνει’ ==> ο φόβος του θα μεγαλώσει και θα νιώσει τύψεις.

2) Αν νιώσει ότι ο γονιός το απορρίπτει ==> θα ταραχτεί (άσχετα αν το δείξει ή όχι) και θα μισήσει τον αδερφό του. Επίσης, θα νιώσει τύψεις.

Αφού νιώσει τύψεις ==> θα μάθει να μην εκφράζει τη ζήλια του. Θα την κρατάει μέσα του κι έτσι θα διαρκέσει περισσότερο, ακριβώς επειδή δε βρίσκει τρόπο να την εκφράσει.

Το Σωστό

Δεν είναι λάθος να δείξουμε στο παιδί ότι εκνευριστήκαμε και με προσοχή να το βοηθήσουμε να καταλάβει ότι δεν είναι ο ίδιος κακός, αλλά η συμπεριφορά του, την οποία μπορεί να αλλάξει.

Ο τρόπος με τον οποίο το παιδί λύνει και ξεπερνάει το αίσθημα της ζήλιας, είναι πολύ σημαντικός. Αν δε λυθεί κι απλά το προσπεράσουμε, θα το κουβαλάει μαζί του (π.χ. κτητικός ενήλικας).

-Το παιδί έχει ανάμεικτα συναισθήματα (αγάπη + ‘μίσος’) για το μπέμπη. Μπορείτε να τον βοηθήσετε να βγάλει στην επιφάνεια την αγάπη του κι έτσι μειώνεται η ζήλια και το ‘μίσος’. Ας βάλουμε τα συναισθήματα σε λέξεις: μπορείτε να πείτε ‘Καταλαβαίνω πως είσαι θυμωμένος και ίσως ζηλεύεις το μωρό, αλλά με το να χτυπάς το μωρό δε σε βοηθάει’, ‘Η μαμά και ο μπαμπάς σας αγαπάμε και τους δυο το ίδιο’, ‘Και ο μπέμπης σε αγαπάει πολύ’.

-Η ζήλια μπορεί να εκφραστεί από το παιδί προς το μπέμπη με κάποιο χτύπημα ή τράβηγμα, αλλά και προς τη μητέρα κάνοντας διάφορες ζημιές στο σπίτι. Κάποιο άλλο παιδί μπορεί να αντιδράσει με σημάδια λύπης και απόσυρσης ή έντονης προσκόλλησης στη μητέρα ή σημάδια παλινδρόμησης (π.χ. βύζαγμα δαχτύλου).

Όταν το παιδί χτυπά το αδερφάκι του κι ο γονιός το μαλώνει, αυτό δε βοηθάει για 2 λόγους:

α) αρχίζει να μισεί + να ζηλεύει περισσότερο το αδερφάκι του επειδή πιστεύει πως το αγαπάνε περισσότερο
β) όταν οι γονείς θυμώνουν με αυτήν τη συμπεριφορά του παιδιού, μοιάζει όντως να αποσύρουν την αγάπη τους για το παιδί.

Είναι πολύ μικρός για να καταλάβει πως οι γονείς του μπορεί να θυμώσουν με αυτό που έκανε, αλλά συγχρόνως συνεχίζουν να τον αγαπάνε. Και καθώς αισθάνεται πως δεν τον αγαπάνε οι γονείς του, μεγαλώνει η ανησυχία και το ‘μίσος’ του. Επίσης, το μάλωμα οδηγεί το παιδί στο να κρύβει τα συναισθήματα ζήλιας που ούτως ή άλλως βιώνει. Αυτό είναι χειρότερο γιατί έτσι διαρκεί περισσότερο η ζήλια του. Πρέπει να επιτρέψουμε στο παιδί να βγάλει τα συναισθήματά του στην επιφάνεια, αλλά φροντίζοντας για τα εξής:

α) πρέπει να προστατέψετε το μωρό
β) πρέπει να δείξετε στο παιδί πως δεν επιτρέπεται
σε καμία περίπτωση να κάνει πράξη τα συναισθήματά του.
γ) να τον επιβεβαιώσετε πως ακόμα τον αγαπάτε
και πως είναι πολύ καλό παιδί (οι πράξεις του είναι ‘κακές’, όχι ο ίδιος).

Όταν δείτε πως ετοιμάζεται να χτυπήσει το μωρό, προσπαθήστε να αρπάξετε το παιδί στην αγκαλιά σας και πείτε του ‘Δεν πρέπει να χτυπήσεις το μωρό’. Παράλληλα, διδάξτε στο παιδί πως τα συναισθήματά του είναι κατανοητά + δεκτά, αυτό που δεν είναι δεκτό είναι το να τα κάνει πράξη. π.χ. ‘Καταλαβαίνω πως αισθάνεσαι κάποιες φορές. Εύχεσαι να μην υπήρχε τριγύρω ένα μωρό για τη μαμά και το μπαμπά να φροντίζουν. Θα ήθελες ίσως να φροντίζουμε μόνο εσένα. Μην ανησυχείς όμως γιατί σε αγαπάμε το ίδιο.’, ‘Είσαι μοναδικός στον κόσμο. Κανείς δεν μπορεί να πάρει τη θέση σου στην καρδιά του μπαμπά και της μαμάς.’

Αν κατανοήσει το παιδί πως μια τέτοια στιγμή οι γονείς του δέχονται τα συναισθήματά του αλλά όχι τις πράξεις του κι ακόμα τον αγαπάνε, είναι η καλύτερη απόδειξη για το ότι δεν υπάρχει λόγος να ανησυχεί.
Δείξτε ότι: κατανοείτε τα αρνητικά συναισθήματά του,
αλλά δεν επιτρέπετε να τα κάνει πράξη.

-Προσπαθήστε να του δίνετε σημασία και προσοχή και συμπεριλάβετε τον στη φροντίδα του μωρού. Επιβραβεύστε τον που βοήθησε και μην ξεχνάτε να του λέτε πόσο πολύ εσείς και το μωρό τον αγαπάτε. Όταν το μωρό του χαμογελάει και του κάνει χαρές, πείτε: ‘Δες πόσο σε αγαπάει ο μπέμπης! Σου κάνει χαρούλες που τον βοήθησες να φάει!’

-Αποφεύγετε τη σύγκριση μεταξύ τους. Αν τον συγκρίνετε συνεχώς με τον αδερφό του (είτε ανοιχτά, είτε στο μυαλό σας), το καταλαβαίνει, αισθάνεται δυσάρεστα και δεν αποκλείεται να βιώνει μια μνησικακία απέναντι στον αδερφό του, αλλά και σε εσάς. Όσο λιγότερες συγκρίσεις, τόσο καλύτερα. Αν πείτε: ‘Γιατί δε μπορείς να είσαι ευγενικός, σαν τον αδερφό σου;’ ==> ‘μισεί’ τον αδερφό του, αλλά και την ιδέα της ευγένειας.

-Το γεγονός ότι ‘πρέπει να’ αγαπάμε στον ίδιο βαθμό και τα δυο παιδιά δε σημαίνει πως πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με ταυτόσημο τρόπο.
π.χ. ‘Γιώργο σου πήρα ένα μπλε ωραίο αυτοκινητάκι. Γιάννη πήρα και για σένα ένα ίδιο.’ Σε αυτήν την περίπτωση τα παιδιά αντί να ικανοποιηθούν, εξετάζουν ύποπτα αν τα 2 παιχνίδια διαφέρουν σε κάτι. Είναι σαν να λέτε: ‘Σου πήρα κι εσένα ένα για να μη ζηλεύεις’, αντί να πείτε: ‘Σου το πήρα, για σένα, επειδή ήξερα ότι θα σου άρεζε’.

Είναι καλό να ξεκαθαρίσετε πως όλοι μέσα στην οικογένεια είναι μοναδικοί + σημαντικοί, κι έτσι ο καθένας θέλει και χρειάζεται διαφορετικά πράγματα. ‘Ο Γιώργος λατρεύει τα αυτοκινητάκια, κι έτσι βρήκα αυτό το ωραίο γι’ αυτόν. Ο Γιάννης λατρεύει τα τρακτέρ, οπότε ορίστε ένα ωραίο τρακτέρ γι’ αυτόν.’

-Όσο λιγότερο ανακατεύεστε στη σχέση των δυο αδελφών (ή και στους καυγάδες τους), τόσο ευκολότερα θα δημιουργηθεί ανάμεσά τους βαθιά αλληλεγγύη που αντέχει στο χρόνο. Να παρέμβετε μόνο σε έντονες διαμάχες: απαιτήστε το τέλος της διαμάχης, αρνηθείτε να ακούσετε οποιαδήποτε άποψη, αδιαφορήστε για το ποιος έχει δίκιο ή άδικο, συγκεντρωθείτε στο τι πρέπει να γίνει στη συνέχεια και περάστε το μήνυμα ‘περασμένα-ξεχασμένα’. Μην πάρετε κανενός το μέρος.

Όταν τα παιδιά είναι μεγάλα, είναι σημαντικό να τα αφήσετε να διαμορφώσουν τη σχέση τους χωρίς τη βοήθειά σας. Μην παρεμβαίνετε (εκτός αν υπάρχει κίνδυνος) και μη πέφτετε στην παγίδα που σας στήνουν.

-Προσοχή στα δώρα. Τον πρώτο καιρό καλό είναι να φροντίσετε να παίρνει κάποιο δώρο και ο μεγάλος όποτε παίρνει ο μικρός.

-Ξεφυλλίστε το φωτογραφικό άλμπουμ με φωτογραφίες από την εποχή που ήταν μωρό. Έτσι θα δει ότι είχε κι εκείνο τις ίδιες ανάγκες παλιότερα.

Βιβλιογραφία
– Λανιάντο Ν. (2003), «Παιδιά που ζηλεύουν. Βιβλιοθήκη για γονείς». Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη