“Μαμά είμαι χαζός”.Το παιδί που μιλά αρνητικά για τον εαυτό του.

«Είμαι τόσο χαζό!» μουρμουρίζει το παιδί σας στο τραπέζι της κουζίνας. Χτυπάει με τη γροθιά του και μουγκρίζει. Μπροστά του έχει μια εργασία για το σχολείο και το γράψιμο δεν είναι κάτι που καταφέρνει εύκολα. Το χαρτί είναι γεμάτο σβησίματα. “Δεν είσαι χαζός αγάπη μου» απαντάτε καθησυχαστικά. Τσαλακώνει το χαρτί και φωνάζει «Ναι, είμαι! Είμαι χαζό. Είμαι το χειρότερο!”. Τα έχετε χάσει. Φέρεται απλώς δραματικά; Ή πραγματικά πιστεύει ότι είναι χαζό;

Η αυτο-ομιλία (self talk) είναι μια σειρά από αυτόματες ερωτήσεις που κυριαρχούν στον εσωτερικό διάλογο που όλοι κάνουμε με τον εαυτό μας. Οι ερωτήσεις αυτές συμβαίνουν με πολύ γρήγορο ρυθμό, στη διάρκεια του οποίου αποφεύγονται οι λογικές λύσεις, ενώ οι προσπάθειες να απαντηθούν συμβάλλουν στη διατήρηση της έντονης ανησυχίας του ατόμου. Έτσι, άγχος και αρνητικός εσωτερικός διάλογος έχουν σαν αποτέλεσμα τη μείωση των θετικών σκέψεων, την αύξηση των αρνητικών και το συνδυασμό των συνεπειών τους. (*Kendall, P.C., Ingram, R. The future for cognitive assessment of anxiety: Let’s get specific. L. Michelson & L.M. Ascher (eds), Anxiety and stress disorders: cognitive behavioral assessment and treatment, The Guildford Press, London, 1987).

Η αρνητική αυτο-ομιλία είναι αρκετά συχνή στα παιδιά και δε σημαίνει απαραίτητα ότι ένα παιδί είναι απαισιόδοξο από τη φύση του ή ότι χρειάζεται θεραπευτική βοήθεια. Κάποιες φορές προέρχεται από τελειομανία, ενώ άλλες είναι αποτέλεσμα πίεσης και στρες. Μπορεί ακόμη και να είναι μια ένδειξη ανάγκης για περισσότερο προσωπικό χρόνο με το μπαμπά ή τη μαμά. Κανείς δεν είναι διαρκώς αισιόδοξος και τα παιδιά δεν αποτελούν εξαίρεση σε αυτό. Ωστόσο, όταν ένα παιδί έχει παγιδευθεί σε ένα αρνητικό κύκλο σκέψης, οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρές. Για παράδειγμα, μπορεί να του είναι δύσκολο να μάθει γιατί η εσωτερική κριτική του τού λέει ότι τα πάει χάλια στα μαθηματικά, στην ορθογραφία και ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει. Μπορεί να δυσκολεύεται να ευχαριστηθεί ένα ομαδικό παιχνίδι γιατί ο “εσωτερικός κριτής” του λέει ότι κατέστρεψε όλο τον αγώνα επειδή έφαγε ένα γκολ. Μπορεί ακόμη και να μην απολαμβάνει ακόμη και την παρέα με τους φίλους, όταν η ίδια φωνή το κάνει να αισθάνεται ότι δεν έχει και πολλά να προσφέρει στη φιλία ή στην παρέα.

Πώς απαντάμε στην αρνητική αυτο-ομιλία ενός παιδιού; Όταν ένα παιδί εκστομίζει αρνητικά πράγματα για τον εαυτό του, η ενστικτώδης αντίδραση του γονιού είναι να τη σταματήσει. Να καθησυχάσει το παιδί του ή να το πείσει ότι η σκέψη του είναι λανθασμένη. Δυστυχώς, τα λόγια του μπορεί όντως να ταιριάζουν με τα συναισθήματά του. Μπορεί να μην αισθάνεται «αξιαγάπητο» ή «υπέροχο» (όπως του θυμίζετε ότι είναι). Μπορεί να νιώθει «χαζό», «ανίκανο» και ότι είναι «το χειρότερο παιδί του κόσμου».

Τι μπορούμε να κάνουμε; Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορεί ο γονιός να αλλάξει εκείνος τη συμπεριφορά αυτή για λογαριασμό του παιδιού του. Η απάντηση στην αρνητική αυτο-ομιλία με υπερβολικά αισιόδοξο τρόπο μπορεί στην πραγματικότητα να τροφοδοτήσει ακόμη περισσότερο την αρνητικότητα. Η διαφυγή από τον φαύλο κύκλο των αρνητικών σκέψεων χρειάζεται χρόνο και εξάσκηση. Οι γονείς μπορούν να υποστηρίξουν το παιδί σε αυτή την προσπάθεια με τους εξής τρόπους:

Αμφισβητείστε τις σκέψεις και τα συναισθήματα. Προσέχετε τα λόγια σας. Τα συναισθήματα έρχονται και φεύγουν, αλλά δεν μας καθορίζουν. Το παιδί σας μπορεί να ΝΙΩΘΕΙ ανίκανο ή άχρηστο, αλλά το να νιώθουμε κάτι δε σημαίνει ότι αυτό ΕΙΝΑΙ γεγονός ή αλήθεια. Μιλήστε του για τις φορές που ξεπέρασε κάποια δυσκολία κι ένιωσε σιγουριά και χαρά. Από την άλλη, μήπως πιάνετε τον εαυτό σας να λέει συχνά: «Είμαι τελείως χάλια στη δουλειά μου» ή «Γιατί είμαι ανίκανος/η να χάσω έστω και ένα κιλό;». Τα παιδιά είναι ειδικοί στο να ακούν αυτά που λέμε, όταν νομίζουμε ότι δεν μας προσέχουν. Όσους ωραίους λόγους κι αν βγάζουμε για τη δύναμη της θετικής σκέψης, αυτό που τα παιδιά κοιτούν είναι πώς αντιδρούμε στη στιγμή. Μας παρακολουθούν κι από εμάς μαθαίνουν πώς να τα βγάζουν πέρα με τις δυσκολίες. Σκεφτείτε τις λέξεις που χρησιμοποιείτε όταν είναι κοντά σας. Αν οι ίδιοι κριτικάρουμε τους εαυτούς μας ή τα παιδιά μας μεγαλόφωνα, εκείνα θα εσωτερικεύσουν αυτή την κριτική και θα την επαναλαμβάνουν.

Σταματήστε να διορθώνετε υπερβολικά τα παιδιά σας. Κάθε παιδί πρέπει να υπομείνει αρκετά αρνητικά σχόλια καθώς μεγαλώνει. Τα περισσότερα προέρχονται από καλή πρόθεση και έχουν σκοπό να βοηθήσουν. Οι γονείς θέλουν να τα προστατέψουν από τους κινδύνους, να τους μάθουν να λύνουν τα προβλήματά τους, να δείχνουν σεβασμό και υπευθυνότητα. Αυτό προϋποθέτει το χτίσιμο κάποιων ορίων και το σχολιασμό της συμπεριφοράς των παιδιών. Και ως εκεί είναι απαραίτητο και υγιές. Παρόλα αυτά, κάποιες φορές αυτές οι διορθώσεις προέρχονται από την ανάγκη του γονιού. Κάποιοι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να επιτύχουν,, με τον τρόπο και στα πράγματα που εκείνοι επιθυμούν. Νιώθουν μια προσωπική πίεση για συγκεκριμένη απόδοση από τα παιδιά τους, σε σημείο που πολλές φορές να αναλαμβάνουν πλήρως οι ίδιοι, όσα το παιδί θα έπρεπε να κάνει. Η σχολική μελέτη είναι το πιο χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα. Όταν οι γονείς διορθώνουν υπερβολικά το παιδί, από το διάβασμα έως και τη συμπεριφορά, του στερούν την ευκαιρία να δοκιμαστεί και να προσπαθήσει. Είναι φυσικό τα παιδιά αυτά να νιώθουν ανίκανα κι αυτό είναι ένα βάρος πολύ μεγάλο για να το σηκώσει κάποιος όσο είναι παιδί. Και σίγουρα οδηγεί σε αρνητική αυτο-ομιλία.

Γίνετε περίεργοι. Προσφέρετε ειλικρίνεια. Κάθε φορά που το παιδί «ανοίγει» τα συναισθήματά του και αποκαλύπτει τις αρνητικές του σκέψεις, αφιερώστε λίγο χρόνο για να καταλάβετε μαζί την κατάσταση και τι ακριβώς είναι αυτό που το ενοχλεί. Δώστε ειλικρινή ανατροφοδότηση. Η προσπάθεια να ακυρώσει κανείς τον αρνητικό άσπρο-μαύρο τρόπο σκέψης με θετικό άσπρο-μαύρο τρόπο σκέψης δεν οδηγεί σε καμία λύση. Αυτό που το παιδί χρειάζεται είναι να αρχίσετε μαζί να εξερευνήσετε την κατάσταση και να κατανοήσετε τι δεν πήγε καλά ή τι το «ρίχνει» και να βρείτε μαζί τις λύσεις που θα το ενδυναμώσουν να δοκιμάσει μια καινούρια τακτική την επόμενη φορά. Και κυρίως, που θα του υπενθυμίσουν ότι έχει τη δύναμη να κάνει αλλαγές.

Ξαναγράψτε το σενάριο-Φτιάξτε ένα τοίχο έμπνευσης. Σκεφτείτε μαζί με το παιδί νέες, πιο ρεαλιστικές φράσεις που μπορεί να χρησιμοποιεί. Αντί για το το: «Το γράψιμο είναι δύσκολο κι εγώ είμαι κουτός/ή», θα μπορούσε να πει: «Κάνω μεγάλη προσπάθεια για να γράψω», ή «Τα λάθη είναι ένας τρόπος για να μάθουμε». Ή ακόμα: «Αυτές οι εργασίες μου σπάνε τα νεύρα!». Σκεφτείτε και γράψτε μαζί κάποιες θετικές φράσεις που το εμπνέουν και του δίνουν κουράγιο -μια λίστα από «συνθήματα» για να θυμάται, κάθε φορά που τα πράγματα δυσκολεύουν. Κάντε τα πόστερ, βάλτε τα στον τοίχο. Στις δύσκολες στιγμές, οι λέξεις αυτές θα βρίσκονται εκεί για να το ανεβάσουν. Τα παιδιά που περιβάλλονται από θετικές σκέψεις, τις εσωτερικεύουν.

Διορθώστε τις αναποδιές. Λύστε τα προβλήματα μαζί. Όλοι έχουμε κακές στιγμές. Όλοι λέμε πράγματα που θα ευχόμαστε να μην τα λέγαμε. Όλοι κάνουμε λάθη. Αντί να υποκρινόμαστε ότι αυτά δε συνέβησαν, είναι προτιμότερο να μιλήσουμε γι αυτά. Να τα διορθώσουμε και να ζητήσουμε συγγνώμη για τα δικά μας λόγια και πράξεις. Πολλοί γονείς προσπαθούν να κρύψουν από τα παιδιά τους τις κακές στιγμές τους, αλλά είναι σημαντικό τα παιδιά να γνωρίζουν ότι υπάρχουν φορές που κι εμείς παλεύουμε να τα βγάλουμε πέρα. Έτσι αποκτούν προοπτική. Αντισταθείτε στην τάση να προτείνετε εσείς τη λύση στο πρόβλημα ή να τα οδηγήσετε στην απάντηση που σας φαίνεται σωστή. Δουλέψτε σαν ομάδα. Κάποιες φορές δεν υπάρχει εύκολη ή γρήγορη λύση και η απάντηση είναι: «Πρέπει να συνεχίσω να προσπαθώ» ή «Δουλεύω για να καταφέρω να πετύχω αυτό το στόχο».

Να κρατάτε τις συζητήσεις σύντομες και να μην τα διαχειρίζεστε όλα μαζί. Θέλετε να βοηθήσετε το παιδί, αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να δεχθεί τα θετικά, καθησυχαστικά σας σχόλια, αν η σκέψη του κινείται σε αρνητικό πλαίσιο. Να περιμένετε ότι στην αρχή θα αντισταθεί. Ειδικά αν δεν έχει συνηθίσει να βλέπει τα πράγματα από διαφορετική οπτική γωνία.

Να δίνετε επιλογές. Δώστε στο παιδί καθημερινά την εναλλακτική να κάνει επιλογές, για παράδειγμα στο ντύσιμο, στο απογευματινό σνακ ή στο πού θα διαβάσει τα μαθήματά του. Δώστε θετική ανατροφοδότηση για τις καλές επιλογές που κάνει και ΠΡΟΣΕΞΤΕ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΑΣ! Κρατήστε τις αρνητικές απόψεις για τους εαυτούς σας.

Αποδεχτείτε τις ατέλειες. Όλοι μας, και εσείς επίσης, κάνουμε λάθη. Εξασκηθείτε χρησιμοποιώντας ήπιες, ουδέτερες αντιδράσεις στα λάθη και στις αναποδιές. Δείξτε με το παράδειγμά σας τρόπους για να διαχειρίζεται κανείς τον εκνευρισμό, ζητήστε συγγνώμη αν φωνάξατε και αναγνωρίστε το δικό σας μερίδιο ευθύνης στις παρεξηγήσεις που συνέβησαν.

Εστιάζετε στα καλά. Αντί να ασχολείστε διαρκώς με αυτά που πρέπει να αλλάξουν, να διορθωθούν, να καθαριστούν κοκ, αφήστε τα. Το να φτιάξει ή να επανορθώσει κάποιος τη σχέση με το παιδί του είναι πολύ σημαντικότερο από ένα καθαρό δωμάτιο. Προσπαθείτε να δίνετε στο παιδί σας τουλάχιστον πέντε θετικές δηλώσεις για κάθε μία αρνητική.

Ενθαρρύνετε την ανεξαρτησία. Τα παιδιά χρειάζονται γονείς που τα καθοδηγούν και τα βοηθούν να πάρουν καλές αποφάσεις ή να παραμείνουν εστιασμένα, όχι διαχειριστές που τους δίνουν το μήνυμα «Δεν μπορείς να τα καταφέρεις μόνος/η». Ζητήστε να σας πουν τη γνώμη τους και να προσφέρουν τις δικές τους λύσεις.

Δώστε αξία στην επιμονή -όχι στο αποτέλεσμα. Εστιάστε στα μικρά βήματα που οδηγούν στην επιτυχία, που βοηθούν να ξεπεράσουμε τα εμπόδια, που μας φέρνουν πιο κοντά στους στόχους. Φράσεις όπως: «Προσπαθείς σκληρά για …», ή «Μπράβο! Αυτό χρειάστηκε δουλειά/προσπάθεια» βοηθούν τα παιδιά να εκτιμούν το όφελος της διαδικασίας, κι όχι το έπαθλο της επιτυχίας.

Ζητήστε βοήθεια: Αν έχετε δουλέψει για καιρό με το παιδί και παρόλα αυτά το βλέπετε ακόμη να παλεύει με την αρνητική αυτο-ομιλία, ή αν απειλεί ότι θα κάνει κακό στον εαυτό του, είναι ώρα να ζητήσετε άμεσα βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας.

ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΗΜΕΡΑ.

www.facebook.com/paidopsythess.gr).