Το πολυπολιτισμικό παζλ της ανάπτυξης
Η έκθεση του παιδιού σε διαφορετικές κουλτούρες προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα
Από τη στιγμή που το παιδί βγαίνει από το σπίτι, όταν αρχίζει να πηγαίνει στο σχολείο (από τον παιδικό έως το νηπιαγωγείο και το δημοτικό), έρχεται σε επαφή με συνήθειες, ήθη και έθιμα διαφορετικά από αυτά της οικογένειάς του. Επίσης καμιά φορά δεν χρειάζεται καν να βγει από το σπίτι, καθώς οι γονείς του μπορεί να προέρχονται από διαφορετική χώρα ο καθένας, να έχει διαφορετικές θρησκευτικές αντιλήψεις, ακόμα και να μιλάει διαφορετική γλώσσα. Επιπλέον διαφορετικής ηλικίας άτομα κουβαλάνε διαφορετικές πολιτιστικές αναφορές. Έτσι, ενώ υπάρχουν πολλοί τρόποι που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να διδάξουμε στα παιδιά να μιλάνε, να μετράνε, να ζωγραφίζουν ή να σέβονται τους άλλους, ένα εκπληκτικά μεγάλο μέρος του τρόπου με τον οποίο αναπτύσσονται καθορίζεται από τον πολιτισμό στον οποίο μεγαλώνουν.
Η ανάπτυξη παιδιών γίνεται μέσω μιας δυναμικής και διαδραστικής διαδικασίας. Κάθε παιδί είναι μοναδικό στον τρόπο που αλληλοεπιδρά με τον κόσμο γύρω του και αυτό που επικαλούνται και δέχονται από τους άλλους και το περιβάλλον διαμορφώνει επίσης το πώς σκέφτονται και συμπεριφέρονται. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε διαφορετικούς πολιτισμούς λαμβάνουν συγκεκριμένες εισροές από το περιβάλλον τους. Για το λόγο αυτό, υπάρχει μια τεράστια ποικιλία πολιτισμικών διαφορών στις πεποιθήσεις και τη συμπεριφορά των παιδιών.
Η γλώσσα είναι ένας από τα πολλά μέσα με τους οποία ο πολιτισμός επηρεάζει την ανάπτυξη. Γνωρίζουμε από σχετικές έρευνες με τους ενήλικες ότι οι γλώσσες σφυρηλατούν το πώς σκέφτονται και επιχειρηματολογούν οι άνθρωποι. Επιπλέον, το περιεχόμενο και η σημασία των συζητήσεων των ανθρώπων που συνομιλούν ποικίλλει επίσης μεταξύ των πολιτισμών. Από τη νηπιακή ηλικία, οι μητέρες διαφορετικών πολιτισμών μιλάνε με τα μωρά τους διαφορετικά. Οι ευρωπαίες μητέρες τείνουν να επικεντρώνονται στις ανάγκες, τις επιθυμίες των βρεφών τους ως άτομα. Οι μητέρες αφρικανικών φυλών, από την άλλη πλευρά, επικεντρώνονται περισσότερο στο κοινωνικό πλαίσιο. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τις αλληλεπιδράσεις του παιδιού με άλλους ανθρώπους και τους κανόνες που το περιβάλλουν.
Αυτή η πρώιμη έκθεση επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά παρακολουθούν τον εαυτό τους ή τη σχέση τους με τους άλλους – σχηματίζοντας την εικόνα και την ταυτότητά τους. Για παράδειγμα, στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, τα παιδιά τείνουν να περιγράφουν τον εαυτό τους γύρω από τα μοναδικά χαρακτηριστικά τους – όπως «είμαι ταλαντούχος» ή «τα καταφέρνω στη ζωγραφική». Ωστόσο, στις χώρες της Ασίας, της Αφρικής, της Νότιας Ευρώπης και της Νότιας Αμερικής, τα παιδιά συχνά περιγράφουν τις σχέσεις τους με τους άλλους και τους κοινωνικούς ρόλους. Παραδείγματα αυτού του είδους είναι: «Είμαι καλή κόρη» ή «Είμαι καλός φοιτητής».
Επειδή τα παιδιά σε διαφορετικές κουλτούρες διαφέρουν ως προς το πώς σκέφτονται για τον εαυτό τους και σχετίζονται με άλλους, απομνημονεύουν επίσης τα γεγονότα διαφορετικά. Για παράδειγμα, όταν ζητήθηκε από τα παιδιά προσχολικής ηλικίας να περιγράψουν μια πρόσφατη προσωπική εμπειρία, τα παιδιά από την Ευρώπη και την Αμερική έδωσαν πιο λεπτομερείς περιγραφές, υπενθύμισαν πιο συγκεκριμένα γεγονότα και τόνισαν τις προτιμήσεις, τα συναισθήματα και τις απόψεις τους. Τα παιδιά της Ευρώπης ή της Αμερικής συχνά προσφέρουν μεγάλες κι αναλυτικές αφηγήσεις που τονίζουν τις προσωπικές προτιμήσεις και την αυτονομία. Το στυλ αλληλεπίδρασης τους τείνει επίσης να είναι αμοιβαίο, και να αλληλοτροφοδοτείται από τη συνομιλία. Αντίθετα, οι λόγοι των ασιατικών παιδιών είναι συνήθως σύντομοι, προσανατολισμένοι στη σχέση και δείχνουν μεγάλη ανησυχία για την εξουσία. Συχνά διαδραματίζουν πιο παθητικό ρόλο στις συνομιλίες. Οι ίδιες πολιτισμικές παραλλαγές στην αλληλεπίδραση είναι επίσης εμφανείς όταν τα παιδιά μιλάνε με έναν ανεξάρτητο ερευνητή.
Οι γονείς σε διαφορετικούς πολιτισμούς διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και της σκέψης των παιδιών. Συνήθως, οι γονείς είναι αυτοί που προετοιμάζουν τα παιδιά να αλληλεπιδράσουν με την ευρύτερη κοινωνία. Η αλληλεπίδραση των παιδιών με τους γονείς τους συχνά λειτουργεί ως το αρχέτυπο του τρόπου συμπεριφοράς γύρω από άλλους – μαθαίνοντας ποικίλους κοινωνικοπολιτιστικούς κανόνες, προσδοκίες και ταμπού. Για παράδειγμα, τα μικρά παιδιά αναπτύσσουν συνήθως ένα στυλ συζήτησης που μοιάζει με τους γονείς τους – και αυτό συχνά εξαρτάται από τον πολιτισμό.
Τα τελευταία χρόνια, στα ελληνικά σχολεία, ιδιωτικά και δημόσια, γίνεται μια προσπάθεια όχι απλώς συγχώνευσης της πολυπολιτισμικότητας, αλλά κατανόησης και αποδοχής του άλλου. Γίνονται γιορτές που προέρχονται από άλλες χώρες και άλλες κουλτούρες. Κάπως έτσι έχει αρχίσει να καθιερώνεται το χάλογουιν ή η κινέζικη πρωτοχρονιά. Ενώ δεν είναι μικρή η επιρροή που ασκούν οι τηλεοπτικές εκπομπές, τα παιδικά προγράμματα που μεταγλωττίζονται από όλες τις χώρες του κόσμου, η πρόσβαση μέσω του διαδικτύου σε ένα εύρος πληροφοριών που κάνει προσιτή κάθε γωνιά του πλανήτη. Παρά τη δυσπιστία και την καχυποψία κάποιων προς το ξένο και το διαφορετικό, με τις για πολλούς κοινωνικούς κι εθνικούς λόγους μετακινήσεις πληθυσμών, στη χώρα μας αλλά και σε άλλες χώρες του εξωτερικού, οι κοινωνίες έχουν γίνει πιο πολυπολιτισμικές από ποτέ. Κι αν υπάρχει κάτι που μπορούμε να μάθουμε από την ανάπτυξη των παιδιών είναι ότι εκείνα δεν θεωρούν το διαφορετικό κακό, δεν τους κάνει αρνητική εντύπωση ένα παιδί από άλλη χώρα, με άλλο χρώμα, ή διαφορετικό τρόπο ντυσίματος ή γλώσσας. Θα βρει τρόπο να παίξει μαζί του, να επικοινωνήσει, να συνεννοηθεί. Έχουν τον κοινό κώδικα του παιχνιδιού. Θα μάθει να αντιδρά με άσχημο τρόπο μόνο άμα του το μάθουν να το κάνει, αν η κυρίαρχη κουλτούρα βάσει της οποίας μεγαλώνει το παιδί είναι αρνητική κι εχθρική προς το ξένο και το διαφορετικό.
Ας διδαχθούμε από τα παιδιά. Ας αφεθούμε να συμπληρώσουμε τα κομμάτια αυτού του όμορφου παζλ που λέγεται Γη, χωρίς να καταστρέψουμε κάποια κομμάτια και χωρίς να θεωρήσουμε κάποια ανώτερα άλλων, όλα τα κομμάτια είναι εξίσου σημαντικά κι απαραίτητα. Όπως εξίσου σημαντική για την ανάπτυξη του παιδιού είναι η υγιής αλληλεπίδραση με τις διαφορετικές κουλτούρες που το περιβάλλουν. Τα παιδιά που έρχονται σε επαφή με άλλους πολιτισμούς γίνονται πιο κοινωνικά, αποκτούν λιγότερες φοβίες, γίνονται πιο υποστηρικτικά και πιο ευσυνείδητα, δεν εμφανίζουν ρατσιστικές συμπεριφορές και έχουν αναπτυγμένο το αίσθημα της δικαιοσύνης και της ισότητας, καλλιεργούν το λόγο και την επιχειρηματολογία, μαθαίνουν πολλές πληροφορίες και είναι ανοιχτοί στο να δοκιμάζουν και σίγουρα μεγαλώνουν με λιγότερες εντάσεις και πιο συμφιλιωμένα με τον εαυτό τους και τους άλλους.
