Κατανοώντας την κατάθλιψη ως βιολογικό μηχανισμό επιβίωσης

Εδώ και άπειρα χρόνια η κατάθλιψη έχει αντιμετωπιστεί ως ασθένεια, ως μια περιττή απόκλιση από την κανονική λειτουργία. Κι αυτό είναι κάτι που μπορείς να κατανοήσεις εφόσον είναι γνωστό ότι η κατάθλιψη μπορεί να προκαλέσει πολύ οδυνηρές συνέπειες στα άτομα που την εκδηλώνουν ακόμη και θάνατο. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που η επιστήμη μέχρι τώρα την «διάβασε» εντελώς λάθος; Τι συμβαίνει αν η κατάθλιψη δεν είναι καθόλου κάποιο είδος ελαττώματος ή απόκλισης, αλλά κομμάτι εξαιρετικής σημασίας του βιολογικού αμυντικού συστήματος;
Τελευταία γίνεται μια προσπάθεια από όλο και περισσότερους ερευνητές που ανήκουν σε διάφορες ειδικότητες να εξετάζουν υπό νέο πρίσμα τους μέχρι τώρα ορισμούς της κατάθλιψης. Οι ερευνητές της ανθρωπολογικής βιολογίας θεωρούν ότι η κατάθλιψη είναι μια προσαρμοστική αντίδραση στις αντιξοότητες και όχι ένδειξη ψυχικής διαταραχής. Το φθινόπωρο του 2020, η Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία δημοσίευσε μια νέα έκθεση για την κατάθλιψη, δηλώνοντας ότι «η κατάθλιψη θεωρείται περισσότερο ως εμπειρία ή σύνολο εμπειριών και όχι ως ασθένεια». Η νευροεπιστήμη επικεντρώνεται στον ρόλο που παίζει το αυτόνομο νευρικό σύστημα (ANS) στην κατάθλιψη.

Σύμφωνα με τη νέα αυτή θεωρία, η κατάθλιψη αποτελεί στρατηγική μιας βιολογικής άμυνας, με απλά λόγια άλλος ένας μηχανισμός επιβίωσης. Μήπως τελικά αυτό που οδηγεί σε ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, στομαχικούς πόνους ή κόπωση να είναι η λανθασμένη πεποίθηση που έχει καλλιεργηθεί και κυριαρχεί στο μυαλό μας. Αυτό που μέχρι πίστευες ότι έχει την αφετηρία του στο μυαλό ενδέχεται να έχει ως αφετηρία του το σώμα. Καθώς είναι το σώμα που εντοπίζει ένα πιθανό κίνδυνο και ενεργοποιεί έναν αμυντικό μηχανισμό που έχει σκοπό να σε βοηθήσει να επιβιώσεις. Αυτός ο βιολογικός μηχανισμός ονομάζεται ακινητοποίηση και παρουσιάζεται στο μυαλό και το σώμα με ένα σύνολο συμπτωμάτων που έχουν καθιερωθεί με τον όρο κατάθλιψη.

Ρίχνοντας φως στον μηχανισμό της ακινητοποίησης

Όταν αντιλαμβανόμαστε την κατάθλιψη ως παράλογο και περιττό πόνο, στιγματίζουμε όσους την εκδηλώνουν ανθρώπους και σε έναν βαθμό τους στερούμε την ελπίδα. Αν ωστόσο επιτρέψουμε στον εαυτό μας να δει ότι η κατάθλιψη, τουλάχιστον αρχικά, συμβαίνει για καλό σκοπό, μπορούμε να διαχειριστούμε το βάρος αλλά και το στίγμα της πιο εύκολα και πιο αποτελεσματικά

Η κατάθλιψη ξεκινά με την ακινητοποίηση. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η καθημερινή μας εμπειρία βασίζεται σε μια ιεραρχία περιοχών στο αυτόνομο νευρικό σύστημα. Όταν το ANΣ αισθάνεται ασφαλές, βιώνουμε μια αίσθηση ευεξίας και κοινωνικής σύνδεσης. Εκεί νιώθουμε ο εαυτός μας. Όμως, το αυτόνομο νευρικό σύστημα εξετάζει επίσης συνεχώς το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον μας για σημάδια κινδύνου. Είναι κάτι σαν υπερευαίσθητο σόναρ. Εάν το ANΣ εντοπίσει μια απειλή ή ακόμη και ένα απλό κενό ασφάλειας, η επόμενη στρατηγική του είναι η ανταπόκριση που συχνά αισθανόμαστε ως άγχος. Μερικές φορές η απειλή είναι τόσο κακή ή συνεχίζεται για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, που το νευρικό σύστημα αποφασίζει ότι δεν υπάρχει τρόπος να πολεμήσουμε ή να φύγουμε. Σε αυτό το σημείο, υπάρχει μόνο μία επιλογή: η ακινητοποίηση.

Η απόκριση ακινητοποίησης είναι η αρχική βιολογική άμυνα σε ανώτερα ζώα. Η ακινητοποίηση προκαλείται από το ραχιαίο νεύρο του κόλπου. Μειώνει το μεταβολισμό σε κατάσταση ηρεμίας, που συχνά κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται λιποθυμία ή υποτονικότητα. Η ακινητοποίηση παίζει σημαντικό ρόλο. Μειώνει τον πόνο και μας κάνει να νιώθουμε αποσυνδεδεμένοι. Και η απόκριση ακινητοποίησης έχει επίσης μεταβολική επίδραση, επιβραδύνοντας τον μεταβολισμό και μετατρέποντας το σώμα σε κέτωση. Μερικοί γιατροί εικάζουν ότι αυτή η μεταβολική κατάσταση θα μπορούσε να βοηθήσει στην επούλωση από σοβαρές ασθένειες.
Ίσως έχεις ακούσεις ανθρώπους να περιγράφουν το αίσθημα «έξω από το σώμα τους» κατά τη διάρκεια τραυματικών γεγονότων, το οποίο έχει αμυντική επίδραση απόσβεσης του συναισθηματικού σοκ. Αυτό είναι σημαντικό επειδή ορισμένα πράγματα είναι τόσο τρομερά, δεν θέλουμε οι άνθρωποι να είμαστε πλήρως παρόντες όταν συμβαίνουν. Έτσι, η ακινητοποίησης αποτελεί βασικό μέρος της βιολογικής άμυνας, αλλά είναι ιδανικά σχεδιασμένη για να είναι βραχυπρόθεσμη. Εάν η απειλή συνεχίζεται επ’ αόριστον και δεν υπάρχει τρόπος να πολεμήσεις ή να ξεφύγεις, η ακινητοποίηση συνεχίζεται. Και δεδομένου ότι η αντίδραση αυτή αλλάζει επίσης τη δραστηριότητα του εγκεφάλου, επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα συναισθήματά τους και την ικανότητά τους να επιλύουν προβλήματα. Οι άνθρωποι αρχίζουν να αισθάνονται ότι δεν μπορούν να κινηθούν σωματικά ή διανοητικά, αισθάνονται απελπισμένοι και αβοήθητοι. Αυτή είναι η κατάθλιψη.

 Έχει η κατάθλιψη αξία;
Οι αμυντικές αντιδράσεις στο αυτόνομο νευρικό σύστημα, είτε ο μηχανισμός μάχης/πτήσης είτε η ακινητοποίηση δεν αφορούν την πραγματική φύση της αρχικής αιτίας. Πρόκειται για το αν αυτό το σώμα αποφασίζει ότι υπάρχει απειλή. Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει σε ένα προ-συνειδητό σημείο. Η απόκριση βιολογικής απειλής ξεκινά προτού το αντιληφθείς και στη συνέχεια ο εγκέφαλος δημιουργεί μια εκ των υστέρων ιστορία για να την εξηγήσει. Δεν μπορείς να επιλέξεις αυτήν την απάντηση. συμβαίνει πριν καν το ξέρουμε. Η μελέτη του άγχους αποκάλυψε ότι πολλές σύγχρονες συνθήκες μπορούν να πυροδοτήσουν τον μηχανισμό απόκρισης μάχης/πτήσης.

Σύμφωνα με τη νέα αυτή θεωρία αυτό που αποκαλούμε κατάθλιψη είναι το σύμπλεγμα συναισθηματικών και γνωστικών συμπτωμάτων που βρίσκεται πάνω από μια φυσιολογική πλατφόρμα στην απόκριση ακινητοποίησης. Είναι μια στρατηγική που προορίζεται να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε. Το σώμα προσπαθεί να μας σώσει. Η κατάθλιψη συμβαίνει για έναν θεμελιωδώς καλό λόγο. Και αυτό αλλάζει τα πάντα. Όταν τα άτομα που έχουν κατάθλιψη μαθαίνουν ότι δεν έχουν υποστεί βλάβη, αλλά έχουν ένα καλό βιολογικό σύστημα που προσπαθεί να τα βοηθήσει να επιβιώσουν, αρχίζουν να βλέπουν τον εαυτό τους διαφορετικά.

Αν η κατάθλιψη είναι μια ενεργή αμυντική στρατηγική, οι άνθρωποι μπορεί να αναγνωρίσουν ότι δεν είναι τόσο αβοήθητοι όσο νόμιζαν.

Πώς επανέρχεται ο οργανισμός μετά την ακινητοποίηση

Εάν η κατάθλιψη είναι η συναισθηματική έκφραση της απόκρισης ακινητοποίησης, τότε η λύση είναι να απομακρυνθείς από αυτήν την κατάσταση άμυνας. Η νέα αυτή θεωρία ισχυρίζεται ότι δεν αρκεί απλώς να αφαιρεθεί η απειλή. Αντίθετα, το νευρικό σύστημα πρέπει να ανιχνεύσει ισχυρά σήματα ασφάλειας για να επαναφέρει το άτομο στην πρότερη κοινωνική του κατάσταση. Ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό; Κοινωνική σύνδεση. Ένα από τα συμπτώματα παύλα συνέπεια της κατάθλιψης είναι η ντροπή, η αίσθηση ότι απογοητεύεις άλλους ανθρώπους ή νιώθεις ανίκανος να είσαι μαζί τους. Όταν οι άνθρωποι λένε ότι η κατάθλιψη είναι μια παρέκκλιση, είναι σαν να τους κουνάνε το δάχτυλο και να τους βάζουνε τιμωρία στη γωνία. Αυτό μεγεθύνει αισθήματα ντροπής και τους κάνει να αποφεύγουν την κοινωνική σύνδεση. Η νέα μελέτη γίνεται αφορμή για να επανεκτιμηθεί το θάρρος και η δύναμη των ανθρώπων με κατάθλιψη. Και να αναγνωριστεί η απίστευτη βιολογική ικανότητα των ανθρώπων που ψάχνει να βρει λύση σε δύσκολες συνθήκες ή να αμυνθεί έναντι κινδύνων. Άλλωστε σύμφωνα με τη νέα οπτική η κατάθλιψη είναι μια κατάσταση στην οποία όλοι μπορούμε να έρθουμε όλοι αντιμέτωποι και αυτή η σκέψη αρκεί για να μας κάνει να τη δούμε με λιγότερο επικριτική ματιά.

Πηγή: psychologytoday.com