To παιχνίδι στη ζωή μας- Τί και γιατί τα παιδιά παίζουν

Τι είναι πραγματικά το παιχνίδι¨? Γιατί πράγμα μιλάμε όταν λέμε παίζω?

Σαν παιδί έπαιξα πολύ και όλα τα είδη παιχνιδιού. Οι μνήμες μου πριν την ηλικία των 10 είναι περισσότερο από το δρόμο και τα παιχνίδια στην αυλή του σχολείου και του σπιτιού.Στην πορεία της ζωής μου συνέχισα να παίζω. Μεγαλώνοντας δεν φανταζόμουν τη σημασία του παιχνιδιού, απλά απολάμβανα. Μέχρι που το έκανα επάγγελμα, και συνεχίζω να παίζω έχοντας την χαρά, την απόλαυση, αλλά και την γνώση!

Θυμάμαι όμως να ακούω συχνά τις φράσεις …μην παίζεις, τώρα είμαστε σοβαροί, τώρα δεν παίζουμε ή αυτό δεν είναι παιγνίδι ή παιχνιδάκι είναι…, λες και όλη αυτή η διαδικασία που μου έδινε τόση χαρά να ήταν κάτι το μη σοβαρό , ανάξιο λόγου για ν ασχοληθεί κανείς σοβαρά . Κάτι το παιδαριώδες… Λες και τα ίδια τα παιδιά να είναι μία υπόθεση μη σοβαρή, ε.., που θα πάει ,θα μεγαλώσει, θα σοβαρευτεί.

Το θέμα όμως είναι ότι δεν θα « σοβαρευτεί» κάποιος , αν δεν έχει παίξει από την αρχή της ζωής του, αν δεν έχει γευτεί την εμπειρία την περιέργεια, τον ενθουσιασμό της ανακάλυψης, το μοίρασμα, την απογοήτευση του λάθους και…πάλι από την αρχή. Γιατί το παιχνίδι είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση για την ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του ανθρώπου.

Η διαδικασία του παιχνιδιού συναντάται σε όλα τα θηλαστικά νεαρής ηλικίας και όχι μόνο, τα πουλιά, τα ψάρια, τα δελφίνια, τα γατάκια, τα σκυλάκια , όλα τα ζώα παίζουν και το παιχνίδι τους διέπεται από κανόνες και τελετουργικές διαδικασίες.
Το παιχνίδι είναι μια παγκόσμια διαχρονική δραστηριότητα. Ο Johan Huizinga στο βιβλίο του « Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, HOMO LUDENS», υποστηρίζει ότι το παιχνίδι προϋπήρξε του πολιτισμού.

Ο άνθρωπος από πάντα έπαιζε για να επικοινωνήσει – να γνωρίσει τον κόσμο και το σύμπαν. Τα παιδιά κάποτε έπαιζαν με κλαδιά, πέτρες, με υφές, με γεύσεις, με όλες τους τις αισθήσεις, με υλικά της φύσης και απλά υλικά του περιβάλλοντος, όπως κάνουν και σήμερα από τη γέννηση τους. Είναι η επικοινωνία του εσωτερικού κόσμου με την εξωτερική πραγματικότητα, που εδραιώνει σταδιακά τον έλεγχο και την ισορροπία του φανταστικού-φαντασιακού κόσμου μας και την σχέση μας με την εξωτερική πραγματικότητα.

Το παιχνίδι είναι απαραίτητο και χρήσιμο σε κάθε κοινωνία και τα μέλη της, για να μπορούμε να είμαστε μέσα στην κοινωνία.
Είναι τρόπος λειτουργίας του ανθρώπινου όντος που του επιτρέπει να ζήσει, να μάθει, να λειτουργήσει, να δημιουργήσει, να ανακαλύψει, να ζήσει με άλλους, να συνεχίσει να είναι περίεργος για τον κόσμο, να έχει επιθυμία να ανακαλύψει και να μάθει και ταυτόχρονα να προχωρήσει.. Είναι πέρα από τη διασκέδαση, έχει προσαρμοστική και κοινωνική λειτουργία.

Παίζω – Ζω – Δρω, επιθυμία, συναισθήματα, απόλαυση, έκπληξη, ανακάλυψη, αυτή η ανθρώπινη πορεία έφερε τον πολιτισμό και την τεχνολογία του σήμερα. Νέες περιοχές, νέες ανακαλύψεις, νέες δεξιότητες. Το σήμερα δεν είναι μόνο ένα γενετικά προγραμματισμένο διάβημα. Οι μεγάλες ανακαλύψεις προέκυψαν μέσα από πειραματισμούς. Το παιχνίδι είναι πειραματισμός, άνοιγμα στο καινούργιο, το άγνωστο. Τολμώ να πω, πώς η εξέλιξη του ανθρώπου πάνω στη γη, μοιάζει με την εξελικτική πορεία του παιδιού προς την ενηλικίωση.

Θα ζήσουμε όπως παίξαμε!…, κατά το… όπως στρώσεις θα κοιμηθείς.!
Κατά τον D.W.Winnicott, το παιχνίδι είναι η μόνη ελεύθερη διαδικασία για τον άνθρωπο και διαφέρει από την εργασία γιατί δεν αποσκοπεί μόνο σ ένα αποτέλεσμα. Δεν έχει μόνο στόχο, αλλά η διαδικασία αυτή καθ εαυτή είναι χαρά, μάθηση, επικοινωνία. Είναι αυτοσκοπός.

Παρατηρώντας ένα δίχρονο παιδί να φτιάχνει περίτεχνους πύργους με τουβλάκια, μας εκπλήσσει και ίσως μας δυσαρεστεί όταν το βλέπουμε με μια κίνηση να τους γκρεμίζει, να γελάει και να ξαναρχίζει με ενθουσιασμό! Δεν μας είναι εύκολο να κατανοήσουμε ότι εκείνη τη στιγμή αυτός ο μικρός εξερευνητής δοκιμάζει τον έλεγχο που έχει πάνω στον εξωτερικό κόσμο, ότι δεν το απασχολεί η αισθητική και το αποτέλεσμα, αλλά η διαδικασία, η περιπέτεια, η δημιουργικότητα, το «ταξίδι», το βίωμα.
Αν η εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες στηριζόταν στην βιωμένη μάθηση και το παιχνίδι, ίσως ο κόσμος μας να ήταν καλύτερος, με περισσότερη χαρά και δημιουργικότητα, λιγότερο θυμό και επιθετικότητα, λιγότερους πολέμους. Ίσως οι ενήλικες να έπαιζαν λιγότερο επικίνδυνα παιχνίδια.

Αυτό που δεν είναι εύκολα αντιληπτό στους ενήλικες που ξέχασαν το μικρό παιδί μέσα τους και την ανάγκη του για παιχνίδι, είναι ότι το παιχνίδι σαν διαδικασία είναι θεραπευτικό.
Από την αρχή της ζωής μας , έχουμε ανάγκη να επικοινωνήσουμε και να νοιώσουμε το περιβάλλον γύρω μας. Ο ρόλος μιας παιχνιδιάρας μαμάς που τραγουδάει, παίζει, αγκαλιάζει και φροντίζει άμεσα τις ανάγκες του νεογέννητου παιδιού της, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάδυση, αναγνώριση και εξέλιξη του συναισθηματικού κόσμου του μικρού παιδιού, που του παρέχει το βασικό υλικό για την μετέπειτα υγιή εξέλιξη του. Το μαγικό αυτό συστατικό είναι η χαρά της ζωής που θα φέρει σταδιακά την συναισθηματική ασφάλεια πάνω στην οποία θα χτίσουμε τον κόσμο μας, εσωτερικό και εξωτερικό.

Την ασφάλεια που μας παρέχει η μητρική φροντίδα και το θετικό, υποστηρικτικό περιβάλλον, έρχεται να ενισχύσει το παιχνίδι, δημιουργώντας μια αγκαλιά, μια ασπίδα προστασίας από τον εξωτερικό άγνωστο και φοβιστικό κόσμο.
Το παιχνίδι έχει την ιδιότητα να μας επιτρέπει την επεξεργασία τραυματικών εμπειριών, παίρνοντας απόσταση από την τραυματική πραγματικότητα, δίνοντας μας ασφάλεια και έλεγχο πάνω στα συναισθήματα μας και την έξω πραγματικότητα. Μας επιτρέπει μέσα σ ένα κλίμα ασφάλειας, να αναγνωρίσουμε, να ονοματίσουμε αυτό που νοιώθουμε και να βρούμε τρόπους και λύσεις διαχείρισης των εσωτερικών συγκρούσεων και των εξωτερικών τραυματικών εμπειριών.
Όλοι είδαμε εικόνες πολέμου με μικρά ταλαιπωρημένα παιδιά θύματα της απερισκεψίας των μεγάλων, να παίζουν με αχρηστεμένα κανόνια και όπλα, να κάνουν τσουλήθρα πάνω στις σκηνές στους καταυλισμούς προσφύγων, ….να προσπαθούν να κατανοήσουν το τι, το πώς και το γιατί, αυτού που βιώνουν. Το όπλο των παιδιών είναι το παιχνίδι….
Το παιχνίδι μέσα από το «έλα να κάνουμε σαν να….», επιτρέπει την εξερεύνηση πολλών διαφορετικών ρόλων και συνθηκών. Όσο πιο πολύ έχει παίξει κάποιος σαν παιδί, τόσο πιο ευέλικτος γίνεται σαν ενήλικας. Ένα μικρό παιδί είναι ζωγράφος, ποιητής, μουσικός, ηθοποιός, σκηνοθέτης, σκηνογράφος, χορευτής, τραγουδιστής, παραμυθάς και τόσα άλλα θαυμαστά.

Κατά τον D.W.Winnicott, οι τέχνες, η φιλοσοφία, ο έρωτας, η θρησκεία, η ιδεολογία, ξεπηδούν από τις ιδιότητες και τις αρχές του παιχνιδιού και αποτελούν την ασπίδα προστασίας του ενήλικα απέναντι στην στυγνή πραγματικότητα. Ο Διονύσης Πέρρος, ψυχίατρος- ψυχοθεραπευτής , σε άρθρο του με τον τίτλο « Ζεϊμπέκικο – ¨Ενας ψυχοθεραπευτικός χορός», αναφέρει ότι «είναι βέβαιον πλέον ότι δεν θα χρειαζόμουνα τις υπηρεσίες της ψυχοθεραπείας, αν στη νεότητα μου χόρευα ζεϊμπέκικο». (περιοδικό Αντιστίγμα. Τεύχος 4, Α εξάμηνο 2010)

Η Παιγνιοθεραπεία είναι μια ολιστική μορφή ψυχοθεραπείας για παιδιά, εφήβους και ενήλικες η οποία δεν χρησιμοποιεί το παιχνίδι σαν τεχνική, αλλά στηρίζεται στις βασικές αρχές του παιχνιδιού. Στην Παιγνιοθεραπεία το παιχνίδι είναι αυτή καθ εαυτή η θεραπεία. Αναδύωντας το δημιουργικό κομμάτι του ατόμου το βοηθάει να αναγνωρίζει τα συναισθήματα του και να βρίσκει ευνοϊκούς τρόπους διαχείρισης και επίλυσης τραυματικών εμπειριών του παρελθόντος, αλλά και δυσκολιών της καθημερινότητας. Η διαδικασία είναι ατομική ή ομαδική.

Ο Πατρίς Ιέρ δίνει τίτλο σ ένα βιβλίο του για το παιχνίδι την ακόλουθη φράση «Τόπο στο παιχνίδι- Μαθαίνω να παίζω, μαθαίνω να ζω».
Και πράγματι, σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ επιτακτική η ανάγκη να δώσουμε τόπο και χώρο στη ζωή μας για το παιχνίδι, ανεξαρτήτου ηλικίας. Ο αιώνας που διανύουμε έφερε έκρηξη ανάπτυξης της τεχνολογίας, αλλά φτώχυνε την ζωή μας από απλότητα, χαρά ενθουσιασμό, ουσιαστική επικοινωνία, δημιουργικότητα.

Το μυαλό τρανεύει και ανακαλύπτει, αλλά η ψυχή μικρών και μεγάλων συρρικνώνεται στεγνώνει από χαρά. Η κατάθλιψη κυριαρχεί στον ψυχισμό μικρών και μεγάλων. Όπως ένα μικρό παιδί μπορεί να παίξει και να χαρεί με καθετί το ευτελές από χρηματικής αξίας υλικό, γιατί πηγαίνει πέρα από αυτό, στην ουσία της χαράς και της δημιουργίας, έτσι και για τους ενήλικες, η χαρά της καθημερινότητας μπορεί να βρίσκεται στο παιχνίδι.

Το παιχνίδι είναι τρόπος ζωής, είναι η θετική και δημιουργική πλευρά των πραγμάτων , δεν χρειάζεται τίποτα άλλο πέρα από καλή διάθεση και ενθουσιασμό. Ας θυμηθούμε την εκπληκτική ταινία του Ρομπέρτο Μπενίνι «Η ζωή είναι ωραία», ή την τελευταία φορά που αυθόρμητα παίξαμε μπάλα με την παρέα στην παραλία, (ίσως να μην είχαμε καν μπάλα αλλά ένα «πατσαβουριασμένο» μπλουζάκι έκανε τη δουλειά), φλερτάραμε, γελάσαμε με το τίποτα, χορέψαμε, χαρήκαμε χωρίς εξωτερικό λόγο, συνδεθήκαμε απλά με το μικρό παιχνιδιάρικο παιδί που καραδοκεί να βρει ευκαιρία για χαρά, δημιουργία, απόλαυση!

Σε λίγο έρχονται τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και ο Άγιος Βασίλης.
Ας ζητήσουμε πίσω την χαμένη μας παιδικότητα και χαρά, ας δημιουργήσουμε απλές παιχνιδιάρικες στιγμές για μας και τους αγαπημένους μας μικρούς και μεγάλους. Το δώρο ας είναι η απλότητα, η ουσία στις σχέσεις, η χαρά, η φαντασία, τα χαμόγελα , γιατί όπως είδα στην ταμπέλα ενός μικρού καφέ στη γειτονιά μου, Το χαμόγελο ούτε φόρο έχει, ούτε έκτακτη εισφορά!
Η χαρά είναι εδώ και μας περιμένει να παίξουμε! Ελάτε λοιπόν!….

Γιώτα Αντωνοπούλου Ψυχοπαιδαγωγός- Παιγνιοθεραπεύτρια –Ψυχοθεραπεύτρια
«Το Άθυρμα», Ελληνικό Ινστιτούτο Παιγνιοθεραπείας και Δραματοθεραπείας

www.playtherapy.gr

Γιόχαν Χουιζίνγκα Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, Εκδόσεις ΓΝΩΣΗ

 Πατρίς Ιέρ Τόπο στο παιχνίδι! , Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

D.W.Winnicott Το παιδί, το παιχνίδι και η εξωτερική πραγματικότητα.

Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ