«Η τέχνη, σε όποια της μορφή, σώζει το σήμερα και μιλά στο αύριο για το χθες» Βάνα Μαυρίδου
Με αφορμή το βιβλίο της «Μέλη και Μελέκ» μιλήσαμε με τη συγγραφέα Βάνα Μαυρίδου για τη μνήμη
Με αφορμή το βιβλίο της «Μέλη και Μελέκ» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα σε εικονογράφηση Ρένιας Μεταλληνού, μιλήσαμε με τη συγγραφέα Βάνα Μαυρίδου για τη μνήμη, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τα παιδικά βιβλία και την αγάπη της για τα παιδιά.
Τι στάθηκε αφορμή (και αιτία) για να γράψετε το νέο σας βιβλίο Μέλη και Μελέκ;
Αφορμή για να γράψω την ιστορία της Μέλης είναι σίγουρα η μοναδικότητα της χρονιάς που διανύουμε, η συμπλήρωση δηλαδή των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ήθελα καιρό να αποτυπώσω στο χαρτί όλα αυτά τα ακούσματα που είχα από το οικογενειακό και φιλικό μου περιβάλλον σχετικά με όσα βίωσαν οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας το 1922. Είναι ιστορίες πλημμυρισμένες από συναισθήματα, που, αν δεν τις μεταφέρουμε από γενιά σε γενιά, θα χαθούν και θα μείνουμε μόνο στα ιστορικά γεγονότα της περιόδου. Τα παιδιά, όμως, πρέπει να ξέρουν όλη την αλήθεια, για όλα.
Πώς νιώθετε που το βιβλίο Μέλη και Μελέκ βγαίνει στη δυσάρεστη συγκυρία του πολέμου της Ουκρανίας;
Είναι πραγματικά μια εξαιρετικά δυσάρεστη συγκυρία. Ο στόχος μου όταν έγραφα το Μέλη και Μελέκ ήταν να βοηθήσω στη διατήρηση της μνήμης των προσφύγων. Τελικά καταλήξαμε να χρησιμοποιούμε τη Μέλη ως εργαλείο για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να κατανοήσουν όλα αυτά που συμβαίνουν σήμερα, εκατό χρόνια μετά. Βλέπουμε την ιστορία να επαναλαμβάνεται, ανθρώπους να ξεριζώνονται και να πρέπει να επανεκκινήσουν τη ζωή τους. Με θλίβει βαθύτατα και συνειδητοποιώ ότι ο άνθρωπος τελικά δεν μαθαίνει τίποτα από τα λάθη του και, αντί να έχει για οδηγό την αγάπη, έχει την απληστία.
Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα παιδικά βιβλία για να μεγαλώσουμε παιδιά με ψυχικό σθένος;
Τα βιβλία είναι αυτά που βοηθούν τα παιδιά (και όχι μόνο) να ταξιδέψουν με τη φαντασία τους σε κόσμους μακρινούς. Τους δίνουν έμπνευση και γνώση, αλλά ταυτόχρονα τους γεννούν συναισθήματα και τους φέρνουν σε επαφή με όλες τις πανανθρώπινες αξίες. Τα βιβλία μπορούν να αποτελέσουν ένα ασφαλές καταφύγιο μέσα στο οποίο θα βρουν φίλους, ζεστασιά και αγάπη. Αν καταφέρουμε να μεγαλώσουμε παιδιά που διαβάζουν, είμαι σίγουρη ότι τους έχουμε δώσει μια ασπίδα απέναντι σε όλα τα δεινά που τα περιτριγυρίζουν, γιατί μέσα από τους ήρωες της μυθοπλασίας τα παιδιά ανακαλύπτουν τρόπους να κατανοήσουν και να χειριστούν όλα όσα νιώθουν.
Υπάρχει κάποια από τις εικόνες της Ρένιας Μεταλληνού που ξεχωρίζετε ή που σας συγκίνησε περισσότερο από το βιβλίο;
Όλη η απόδοση της ιστορίας έχει αυτή τη νοσταλγικότητα και την παιδικότητα που είχα στο μυαλό μου. Η αγαπημένη μου εικόνα είναι αυτή που η Μέλη βρίσκεται μόνη στη Σάμο. Εκεί όπου συνειδητοποιεί τη νέα πραγματικότητα και μέσα από τη θλίψη της γεννιέται η ελπίδα και η δύναμη ότι πρέπει να σταθεί όρθια και να ξεκινήσει από την αρχή.
Πώς θα ήταν αρχιτεκτονικά ένας χώρος για παιδιά «βγαλμένος από παραμύθι»;
Τα παιδιά δεν χρειάζονται πολλά πράγματα και εξειδικευμένους χώρους για να νιώσουν ότι βρίσκονται σε παραμύθι. Αρκεί ο χώρος να είναι κοντά στη φύση. Να έχει χώμα και νερό. Να διεγείρει και τις πέντε αισθήσεις τους. Τότε τα παιδιά από μόνα τους κάνουν όλα τα υπόλοιπα και ζουν το δικό τους παραμύθι.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας παιδικό βιβλίο ως παιδί και ποιο ως πιο… μεγάλο παιδί;
Ως παιδί αγαπούσα πολύ τα βιβλία της Άλκης Ζέη και της Ζωρζ Σαρή και ξεχώριζα πάντα ιδιαίτερα το Όταν ο ήλιος. Ήταν από τα πρώτα βιβλία που με έφεραν σε επαφή με την εναλλαγή συναισθημάτων και με βοήθησαν να τα διαχειρίζομαι. Σήμερα, έχοντας μια βιβλιοθήκη που αριθμεί πάνω από 500 τίτλους παιδικών βιβλίων, τα οποία διαβάζω με τα παιδιά μου, είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαλέξω μόνο ένα. Το πρώτο όμως που μου έρχεται στον νου είναι Το πουλόβερ του Δημήτρη Μπασλάμ. Ένα βιβλίο που με εξαιρετικό τρόπο, με ελάχιστο κείμενο, βοηθά τα παιδιά να μοιραστούν όλα αυτά που τα προβληματίζουν και να εκφράσουν τις ενδόμυχες σκέψεις τους.
Ποιο/α βιβλίο/βιβλία έχετε διαβάσει περισσότερες φορές με τα παιδιά σας;
Αυτή είναι μια λίστα ατέρμονη, αν σκεφτείς ότι διαβάζουμε δύο βιβλία για το κάθε παιδί κάθε βράδυ, σύνολο δηλαδή έξι! Θα σου αναφέρω ενδεικτικά τα αγαπημένα του τελευταίου μήνα. Το Ανέβα επίπεδο του Αντώνη Παπαθεοδούλου, που έχει ιδιαίτερη θέση στις προτιμήσεις μας, το Μια σκούπα, μα τι σκούπα και το Γκρούφαλο της Julia Donaldson, η Βαλίτσα του Chris Naylor-Ballesteros, το Από μακριά της Αγγελικής Δαρλάση και οι Μικρές κυρίες σε διασκευή της αγαπημένης Αργυρώς Πιπίνη.
Πώς εκμεταλλευτήκατε δημιουργικά το διάστημα της πανδημίας και τι σας έλειψε ως συγγραφέα περισσότερο αυτό το διάστημα;
Δεν θα σου πω ψέματα. Δεν το εκμεταλλεύτηκα καθόλου σε επαγγελματικό επίπεδο, γιατί με τρία παιδιά στο σπίτι, όπως καταλαβαίνεις, ήταν αδύνατον να δουλέψω. Όμως περάσαμε οικογενειακά στιγμές που πιστεύω θα μείνουν ανεξίτηλα γραμμένες στο μυαλό και στην καρδιά μας. Παιχνίδια και βόλτες που δεν θα είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε σε άλλη περίπτωση. Γνωρίσαμε ο ένας τον άλλον καλύτερα, χαρήκαμε, θυμώσαμε, κουραστήκαμε και εγώ προσωπικά συνειδητοποίησα πόσο σημαντικός είναι ο προσωπικός χρόνος!
Τι σας εμπνέει, από πού αντλείτε ιδέες για τα παιδικά σας βιβλία;
Συνήθως με εμπνέουν τα συναισθήματα των παιδιών. Προσπαθώ μέσα από τις ιστορίες μου να ξεκλειδώνω τις ανασφάλειές τους και να τους δίνω μια μικρή ώθηση να ανοίξουν τα φτερά τους και να ακολουθήσουν τα όνειρά τους. Μικρές στιγμές, δηλαδή, που συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας και συνήθως τις προσπερνάμε.
Έχετε προσωπικές/οικογενειακές αφηγήσεις από τη Μικρασιατική Καταστροφή;
Βέβαια, πάρα πολλές. Η οικογένεια της μητέρας μου ήταν από τη Σμύρνη και αυτές οι ιστορίες είναι κομμάτι της παιδικής μου ηλικίας. Η μητέρα μου έδειχνε πάντα, και ιδιαίτερα όταν μεγαλώσαμε, υπερβάλλοντα ζήλο για να διασώσει και να διαφυλάξει τις αναμνήσεις και τις ιστορίες των Μικρασιατών ζωντανές. Ήθελε και κατάφερε να μας κάνει να νιώσουμε πόσο σημαντικό είναι να μην ξεχνάς ποτέ από πού ξεκινάς, ακόμα κι αν φτάνεις πολύ μακριά.
Πώς μπορούμε ως γονείς να διατηρήσουμε τόσο σημαντικές μνήμες ζωντανές από γενιά ως γενιά;
Αν μεγαλώνουμε τα παιδιά μας με αγάπη και με οδηγό την αλήθεια, αυτό γίνεται από μόνο του. Δεν χρειάζεται καμιά ιδιαίτερη προσπάθεια. Αν διηγούμαστε στα παιδιά μας τη δική μας ιστορία, όποια κι αν είναι αυτή, και την εμπλουτίζουμε με τα συναισθήματα που έχουμε για την κάθε στιγμή, τα παιδιά την οικειοποιούνται και την κρατούν μέσα τους. Έτσι κι αυτά με τη σειρά τους θα την αφηγηθούν στους φίλους τους, κι αργότερα στα δικά τους παιδιά. Έτσι σώζονται οι μνήμες. Από στόμα σε στόμα. Με αγάπη. Κι αν βρεθεί και κάποιος να τα αποτυπώσει μέσα από την τέχνη του όλα αυτά, τότε γίνεται ακόμα πιο εύκολο. Η τέχνη, σε όποια της μορφή, σώζει το σήμερα και μιλά στο αύριο για το χθες.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
Γράφω πάντα. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Δεν καταλήγουν βέβαια πάντα κάπου αυτά που γράφω. Νομίζω όμως ότι θα δείτε ένα νέο βιβλίο από εμένα στο άμεσο μέλλον, πάλι παιδικό. Τα παιδιά είναι το αγαπημένο μου κοινό. Αυτά που λένε πάντα την αλήθεια και κρίνουν με την καρδιά και όχι με το μυαλό τους.
