Τα θετικά συναισθήματα προάγουν τη σύνδεση των παιδιών στο φάσμα του αυτισμού

Θυμός και άγχος – εμείς (γονείς, θεραπευτές και δάσκαλοι) αντιδρούμε γρήγορα και προσπαθούμε να καταστείλουμε αυτά τα είδη συναισθημάτων όταν τα παρατηρούμε σε παιδιά και εφήβους στο φάσμα του αυτισμού. Στις συνεδρίες αρχικής αξιολόγησης στο ιατρείο του ο ψυχολόγος David Krauss έχει παρατηρήσει ότι οι γονείς συχνά εντοπίζουν τα μειωτικά επεισόδια θυμού και/ή συμπεριφορές αγχώδους αποφυγής ως πρωταρχικούς στόχους θεραπείας.

Τι γίνεται όμως με τα θετικά συναισθήματα; Τι γίνεται με τις θετικές συναισθηματικές εμπειρίες όπως η σύνδεση, η αυτοπεποίθηση, η περιέργεια, η αποφασιστικότητα, η υπερηφάνεια, η ευγνωμοσύνη και η αγάπη; Σε ποιο βαθμό τα παρατηρούμε, τα επισημαίνουμε και προσπαθούμε να τα επεκτείνουμε; Τι θα μπορούσε να συμβεί αν θέταμε την ενίσχυση αυτού του είδους των συναισθημάτων πρωταρχικούς στόχους γονικής μέριμνας (και θεραπείας και εκπαίδευσης);

Εξαιρέσεις, θετικά αντίθετα και προνομιακές θετικές συναισθηματικές εμπειρίες

Οι τεχνικές που εστιάζονται στη λύση (προσέχω και βασίζομαι σε «εξαιρέσεις» στο πρόβλημα, όχι μόνο στο πρόβλημα) και στη συμπεριφορά (ενισχύοντας τα «θετικά αντίθετα» των προβληματικών συμπεριφορών) αποτελούν εδώ και καιρό βασικό στοιχείο στη δουλειά του David Krauss με παιδιά στο φάσμα του αυτισμού και τις οικογένειές τους.

Πρόσφατα διάβαζε ένα κεφάλαιο βιβλίου της Diane Fosha (2021) σχετικά με τα προνομιακά «θετικά συναισθήματα» (συναισθήματα και διαθέσεις και την έκφρασή τους) που προκύπτουν στο πλαίσιο της «θεραπείας και μεταμόρφωσης».

Η προσέγγιση της επιταχυνόμενης βιωματικής δυναμικής ψυχοθεραπείας (AEDP) της Fosha τον ώθησε να προσθέσει άλλο ένα επίπεδο στις παρεμβάσεις του που εστιάζονται στη λύση και στη συμπεριφορά. Έχει αρχίσει να ενσωματώνει, πιο συχνά και άμεσα, μια εστίαση στην ενίσχυση (εντοπίζοντας, συζητώντας και επεκτείνοντας) θετικών συναισθηματικών εμπειριών.

Η Fosha συζητά διεξοδικά τις συναισθηματικές εμπειρίες που σχετίζονται με την ασφάλεια, την αυτο-αποτελεσματικότητα, τη μεταμόρφωση, την άνθηση και πολλά άλλα. Εδώ επικεντρώνεται στο να παρατηρήσει και να επεκτείνει τα θετικά συναισθήματα που σχετίζονται με τη διαπροσωπική σύνδεση.

Χρήση θετικών συναισθημάτων που σχετίζονται με τη διαπροσωπική σύνδεση

Η εμπειρία της διαπροσωπικής σύνδεσης μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη για τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού. Μπορεί να μην είναι εξοικειωμένα με τις εμπειρίες σύνδεσης, να μην γνωρίζουν ή να γνωρίζουν μόνο εν μέρει τι μιλάμε όταν μιλάμε για σύνδεση και να μην παρατηρούν τη διαπροσωπική σύνδεση όταν συμβαίνει.

Για πολλά χρόνια στην πρακτική του ο David Krauss, προσπάθησε να παρατηρήσει πότε συμβαίνουν επεισόδια σύνδεσης (μεταξύ του παιδιού και εκείνου, μεταξύ του παιδιού και του γονέα του) και πλέον προσπαθεί να βοηθά αυτά τα παιδιά και τους εφήβους να εξοικειωθούν περισσότερο και να έχουν καλύτερη πρόσβαση σε αυτές τις εμπειρίες. «Σταματώ τη δράση» και «το κάνω μεγάλο και ξεκάθαρο» και χρησιμοποιώ (και έτσι διδάσκω) λέξεις που προσδιορίζουν και περιγράφουν αυτές τις στιγμές σύνδεσης.

Αφού διάβασε το κεφάλαιο της Fosha (2021) για το θετικό συναίσθημα, συνειδητοποίησε ότι μπορεί να είναι πιο συγκεκριμένος και ξεκάθαρος όταν εστιάζει στη διαπροσωπική σύνδεση. Μπορεί να παρατηρήσει, να σταματήσει τη δράση, να τονίσει και να εκφράσει με λόγια στιγμές που το παιδί ή ο έφηβος φαίνεται να νιώθει ότι τον βλέπουν, τον αγαπούν, τον φροντίζουν, τον αποδέχονται, τον ευχαριστεί, νιώθει ευγνώμων, συμπονετικός, ευγενικός και/ή γενναιόδωρος. Μπορούμε να «γευόμαστε» μαζί αυτού του είδους τα συναισθήματα σύνδεσης, ίσως να τα κάνουμε πιο οικεία και επομένως πιο πιθανό να επαναληφθούν.

Καθώς εργάζεται για να βοηθήσει τα παιδιά στο φάσμα του αυτ να εξοικειωθούν περισσότερο με συναισθήματα που σηματοδοτούν τη διαπροσωπική σύνδεση, προσπαθεί επίσης να τα βοηθήσει να «βλέπουν» καλύτερα και να κατανοούν πώς αυτά τα συναισθήματα και οι συνδέσεις βιώνονται και εκφράζονται από άλλους (π.χ. εγώ ως θεραπευτής τους, οι γονείς τους). Εργαζόμαστε, επομένως, για να τους βοηθήσουμε να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους όσον αφορά τη λήψη κοινωνικών προοπτικών ή τη «θεωρία του νου» και τις ικανότητές τους να διαβάζουν εκφράσεις του προσώπου, στάσεις σώματος και τόνους φωνής που σηματοδοτούν τα συναισθήματα των άλλων.

Μερικές εξαιρέσεις και διαδοχικές προσεγγίσεις

Τα παιδιά στο φάσμα, γενικά, και τα παιδιά που έχουν διαγνωστεί με Αυτισμό, ειδικότερα, τείνουν να εκφράζουν σπάνια ή μόνο εν μέρει τα είδη των θετικών συναισθημάτων που σχετίζονται με τη διαπροσωπική σύνδεση. Είναι σημαντικό να εντοπίσουμε και στη συνέχεια να εργαστούμε για να επεκταθούμε σε «ενισχύσεις» θετικού συναισθήματος, «μερικές εξαιρέσεις» (ένας όρος που εστιάζει στη λύση) και «διαδοχικές προσεγγίσεις» (ένας όρος συμπεριφοράς) αντί να παρατηρούμε μόνο και τονίζοντας πλήρως τις θετικές συναισθηματικές εμπειρίες.

Και, ναι, η εφαρμογή αυτού του είδους αλλαγής σε καθημερινή βάση απαιτεί πολλή υπομονή και επιμονή από την πλευρά του γονέα, γι’ αυτό η συνεργασία με έναν θεραπευτή ή η συμμετοχή σε μια ομάδα υποστήριξης γονέων ή η συμμετοχή ενός συν-γονέα μπορεί να βοηθήσει.

Αυτό μοιάζει με την «προσέγγιση της γαλουχημένης καρδιάς»

Το «Nurtured Heart Approach» είναι ένα πρόγραμμα που αναπτύχθηκε για γονείς και δασκάλους που δίνει έμφαση στην περιγραφή «τι είναι σωστό για το άτομο απέναντί σας», αναγνωρίζοντας τις «στιγμές Polaroid» και χρησιμοποιώντας «συναισθηματικά θρεπτικές λέξεις» για να «μεταμορφώσετε τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, τους φροντιστές τους και τον κόσμο γύρω τους» και να δημιουργήσετε ένα «θετικό χαρτοφυλάκιο του εαυτού τους» ή «εσωτερικό πλούτο».

Η προσέγγιση της γαλουχημένης καρδιάς για την επισήμανση των «κινήτρων σύνδεσης» μπορεί να είναι κάτι σαν «Βλέπω/ακούω/αισθάνομαι ότι γίνεσαι άτομο που είναι: βοηθός, καλός ακροατής, συμπονετικός, συνεργάσιμος, διακριτικός, δίκαιος, επιεικής, γενναιόδωρος, ευγενικός , ευγνώμων, ειλικρινής, ευγενικός, υπομονετικός, σεβαστικός, έμπιστος, κατανοητός κ.λπ.

Δοκιμάστε την επισήμανση και την επέκταση με βάση το τι «επηρεάζει τη σύνδεση»

Για κάποιο διάστημα στην πρακτική του ο David Krauss έχει διδάξει τους γονείς να κάνουν αυτό που κάνουνε στις συνεδρίες. Να γίνουν παράδειγμα, μετά να προτρέπουν και στη συνέχεια να ενθαρρύνουν την εξάσκηση εστιάζοντας σε εξαιρέσεις και θετικά αντίθετα, διδάσκοντας τους γονείς να λένε στα παιδιά τους: «Γίνεσαι άνθρωπος που…».

Πιο πρόσφατα, πειραματιζόταν με την ενθάρρυνση των γονέων να παρατηρήσουν, να τονίσουν, να επεκτείνουν, να εκφράσουν με λέξεις και στη συνέχεια να επεξεργαστούν λεκτικά εμπειρίες που σχετίζονται με τη διαπροσωπική σύνδεση, στιγμές που τα παιδιά τους φαίνεται να αισθάνονται ότι τα βλέπουν, τα αγαπούν, τα φροντίζουν, τα αποδέχονται, και τα κάνουν να νιώθουν ευχαριστημένα, ευγνώμονα, συμπονετικά, ευγενικά και/ή γενναιόδωρα.

Καλεί όλους τους γονείς και τους φροντιστές να δοκιμάσουν να κάνουν το ίδιο.

Πηγή