«Όχι μαμά, δεν μπορώ. Εσύ να το κάνεις!» – πώς  πρέπει να αντιδράτε σε αυτή τη συμπεριφορά

Ο τετράχρονος Πέτρος είναι εντελώς ανεξάρτητος στο σχολείο ως προς το θέμα της τουαλέτας. Στο σπίτι, επιμένει ωστόσο οι γονείς του να μένουν στο μπάνιο μαζί του όλη την ώρα και να του τραβούν το παντελόνι πάνω κάτω, μια δουλειά που είναι ξεκάθαρα ικανός να κάνει μόνος του.

Αυτό είναι ένα αίνιγμα για τις οικογένειες που εμφανίζεται συχνά στην πρακτική μου: το παιδί είναι ικανό να λειτουργεί πιο ανεξάρτητα και με αυτοπεποίθηση, αλλά δεν το κάνει επειδή οι γονείς του κάνουν πράγματα για εκείνο που μπορεί να καταφέρει μόνο του, δημιουργώντας ένα μοτίβο που διαρκεί.

Τι εξηγεί αυτή τη διαφορά συμπεριφοράς από τη μια ρύθμιση στην άλλη;

Τα παιδιά κάνουν συσχετισμούς για τον εαυτό τους και τις δυνατότητές τους με βάση τη φύση των σχέσεών τους και τις προσδοκίες που είναι εγγενείς σε αυτές τις σχέσεις. Στο σχολείο, οι δάσκαλοι έχουν ξεκάθαρες, κατάλληλες για την ηλικία προσδοκίες στις οποίες αναπτύσσονται τα παιδιά. Η αποστολή τους είναι να βοηθήσουν τα παιδιά να αναπτύξουν τις δεξιότητες και την αυτοπεποίθηση για να πάνε στο νηπιαγωγείο και να ευδοκιμήσουν, να λειτουργούν ανεξάρτητα με τον τρόπο που αναμένεται στο δημοτικό σχολείο. Προετοιμάζουν τα παιδιά για επιτυχία. Συνεπώς, δεν κάνουν πράγματα για τα παιδιά που μπορούν να κάνουν μόνα τους. Θέτουν όρια και δημιουργούν ευκαιρίες στα παιδιά να αναπτύξουν αυτές τις δεξιότητες. Έτσι, τα παιδιά αρχίζουν να βλέπουν τον εαυτό τους ως πιο ανεξάρτητο και ικανό με τους δασκάλους (και άλλους φροντιστές που μπορεί να θέτουν τέτοιου είδους ξεκάθαρες προσδοκίες) από ό,τι σε καταστάσεις όπου οι ενήλικες κάνουν πράγματα για αυτά ενώ είναι πραγματικά ικανά να κάνουν τα ίδια.

Οι γονείς γνωρίζουν ενστικτωδώς ότι αυτή η δυναμική με Πέτρο δεν είναι η καλύτερη για εκείνον. Δοκίμασαν διάφορες μεθόδους, επαίνου, συνεπειών. Τίποτα δεν έχει δουλέψει. Και, νιώθουν άσχημα το να αρνηθούν να τον βοηθήσουν. Είναι κολλημένοι.

Για να βοηθήσουμε τους γονείς του να αποφασίσουν πώς θέλουν να προχωρήσουν, περνάμε από το έργο ντετέκτιβ για να καταλάβουμε τη βασική αιτία της συμπεριφοράς και τι είναι καλύτερο για την ανάπτυξη του Πέτρο. Να τι γνωρίζουμε:

Ο Πέτρος έχει όλες τις δεξιότητες για να κάνει αυτό το έργο μόνος του.

Το να είναι ανεξάρτητο στην τουαλέτα είναι σημαντικό για την αυτοπεποίθηση και τις δεξιότητές του να φροντίζει τον εαυτό του.

Ο Πέτρος μπορεί να συνδέει το να υποκρίνεται ότι είναι λιγότερο ικανος με το να τραβάει περισσότερη προσοχή. (τα παιδιά πιστεύουν/ανησυχούν ότι το να είναι πιο ικανά και ανεξάρτητα μπορεί να σημαίνει λιγότερη σχέση με τους γονείς τους· ότι αν συμπεριφέρονται ώριμα και δεν χρειάζονται τόσο τους γονείς τους, δεν θα να λάβουν την προσοχή που χρειάζονται.)

Το να ξεκαθαρίσουμε αυτό βοηθά τους γονείς να αναπτύξουν ένα σχέδιο για να βαθμονομήσουν εκ νέου τη σχέση τους, δημιουργώντας την ευκαιρία στον Πέτρο να δει ότι μπορεί να είναι ένα ικανό, ανεξάρτητο άτομο, ενώ έχει επίσης διατηρεί μια στοργική, συνδεδεμένη σχέση με τους γονείς του κι ότι δεν χρειάζεται να συμπεριφέρεται λιγότερο ώριμος για να εξασφαλίσει την προσοχή και την αγάπη τους.⁠ Το σχέδιο θα δείξει στον Πέτρο ότι όταν κάνει τη δουλειά του (τουαλέτα, ντύσιμο μόνος του) και δεν χρειάζεται να κάνουν τη δουλειά του γι’ αυτόν, εξοικονομεί χρόνο που μπορεί να δαπανηθεί για να κάνει πιο διασκεδαστικές, οικογενειακές δραστηριότητες. Ουσιαστικά, θα του δίνουν προσοχή με πιο υγιείς, πιο κατάλληλους αναπτυξιακά τρόπους.

Συνεπώς, οι γονείς λένε στον Πέτρο ότι δεν πρόκειται να πάνε πια στην τουαλέτα μαζί του – το γιογιό είναι ευθύνη του. Εξηγούν ότι επειδή θα εξοικονομήσουν πολύ χρόνο με αυτό το νέο σχέδιο, θα μπορούν να προσθέσουν 15 λεπτά στη ρουτίνα πριν τον ύπνο το βράδυ. Ο Πέτρος θα μπορεί να επιλέξει αν θέλει περισσότερα βιβλία ή επιπλέον χρόνο αγκαλιάς.

Ο Πέτρος απειλεί να σταματήσει να πηγαίνει τελείως στην τουαλέτα. Οι γονείς του δεν αντιδρούν. Απαντούν ήρεμα ότι αυτό εξαρτάται από αυτόν – είναι το σώμα του. Όταν κάνει το γιογιό, δεν λένε τίποτα, καθώς το να του προτείνουν να πάει στην τουαλέτα εκείνη τη στιγμή συνήθως έχει ως αποτέλεσμα ο Πέτρος να αντιδρά πιο άγρια. Το κρατάει για λίγο, αλλά όταν βλέπει ότι οι γονείς του τηρούν το όριο χωρίς φανφάρες, αρχίζει τελικά να πηγαίνει μόνος του, αν και με πολύ χτυπήματα στο σκαμπό και στα ντουλάπια – για να είναι σίγουρος επισημαίνουν ότι δεν είναι ευχαριστημένος με το νέο σχέδιο. Οι γονείς αντιστέκονται στην παρόρμηση να νουθετούν τον Πέτρο. Ξέρουν ότι αυτή η συμπεριφορά είναι αναμενόμενη – δεν κάνει καμία ζημιά. Απλώς προσπαθεί να δείξει μια αντίδραση. Κάτι τέτοιο θα ενίσχυε την ανεπιθύμητη συμπεριφορά.

Οι γονείς αναφέρουν ότι μετά από αυτή την παρέμβαση, ο Πέτρος αρχίζει να πηγαίνει μόνος του στην τουαλέτα, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά και στη μέση της νύχτας, κάτι για το οποίο τους είχε ξυπνήσει προηγουμένως για βοήθεια. Το πραγματικό σοκ είναι ότι αρχίζει επίσης να πλένει τα χέρια του χωρίς την προτροπή ή τη βοήθειά τους! Αυτό είναι ένα φαινόμενο που αναφέρουν συχνά οι γονείς: μετά από εβδομάδες, μήνες και μερικές φορές χρόνια αποφεύγοντας να θέσουν ένα όριο που γνωρίζουν ότι είναι σημαντικό και καλό για το παιδί τους, το κάνει μόνο του και αλλάζει τη ζωή. Αναφέρουν επίσης ότι βλέπουν μεγάλες αλλαγές στην ανεξαρτησία και την αυτοπεποίθηση του παιδιού τους που υπερβαίνουν το συγκεκριμένο επίτευγμα, ενισχύοντας ότι τα παιδιά τους είναι πολύ πιο ικανά και ανθεκτικά από ό,τι πίστευαν.

Με αυτή την επιτυχία, οι γονείς αποφασίζουν να εφαρμόσουν την ίδια προσέγγιση στο ντύσιμο – μια δουλειά που ο Πέτρος είναι απόλυτα ικανός να κάνει μόνος του. Οι δύο μεγάλες επιλογές του είναι: 1) Να φορέσει τα ρούχα που θέλει να φορέσει στο σχολείο μέχρι να φύγουν. ή, 2) Να πηγαίνει στο σχολείο με ό,τι κι αν φοράει όταν είναι η ώρα να φύγει, ενώ πάντα θα βάζουν ένα επιπλέον σετ ρούχων στο σακίδιο του, το οποίο μπορεί να αλλάξει όποτε θέλει. (Ο δάσκαλός του συμφωνεί με αυτό το σχέδιο και έχει συμφωνήσει ότι μπορεί να πάει στην τουαλέτα στο σχολείο και να αλλάξει ρούχα αν το επιλέξει.) Αυτή είναι μια στρατηγική που αλλάζει τη δυναμική μέσα σε μια ή δύο μέρες. Μόλις το παιδί σας συνειδητοποιήσει ότι τηρείτε το σχέδιο και δεν εμπλέκεστε σε κανένα είδος μάχης εξουσίας, προσαρμόζεται και επιτυγχάνει υψηλότερο επίπεδο λειτουργικότητας — μια νίκη για όλους.