Πώς να διαβάζετε παραμύθια στα παιδιά
Ο τρόπος ανάγνωσης ενός βιβλίου σε παιδιά, που ακόμα δε διαβάζουν από μόνα τους, φαίνεται πως είναι…
Ο τρόπος ανάγνωσης ενός βιβλίου σε παιδιά, που ακόμα δε διαβάζουν από μόνα τους, φαίνεται πως είναι εξίσου σημαντικός -για να μην πω περισσότερο- με το είδος και την ποιότητα του αναγνώσματος. Μία ξερή, άχρωμη ή βιαστική ανάγνωση ενός ενδιαφέροντος βιβλίου μπορεί να κάνει το παιδί να πλήξει και ως εκ τούτου να μην αγαπήσει το διάβασμα, ενώ μια διαφορετική προσέγγιση στην ανάγνωση ενός βιβλίου πολύ κατώτερου είναι ικανή να ενθουσιάσει τους λιλιπούτιους ακροατές.
Να λοιπόν μερικοί τρόποι που αν αξιοποιηθούν μπορούν να βελτιώσουν αισθητά την αναγνωστική εμπειρία τόσο για τον γονέα όσο και για το παιδί. Κοντά σε αυτά και κάποιες παρατηρήσεις για τα είδη των αναγνωσμάτων και τις ηλικίες που αυτά απευθύνονται.
1. Οποιοδήποτε παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο μπορεί να αποδειχτεί κατάλληλο όχι μόνο για τις ηλικιακές ομάδες που απευθύνεται αλλά και για πολύ μικρότερα παιδιά. Τι θα λέγατε για Αστερίξ σε δίχρονο; Ή για διασκευή έργων του Σαίξπηρ για παιδιά οκτώ με δέκα ετών σε τρίχρονο; Κι όμως θα εκπλαγείτε πόσο καλά ανταποκρίνονται ακόμα και τόσο μικρά παιδιά. Προϋπόθεση για το εγχείρημα να έχει διαβάσει πρώτα ο γονιός όλο το παραμύθι, ώστε να είναι σε θέση να το αφηγηθεί απλοποιώντας το λεξιλόγιο ή παραλείποντας σημεία της πλοκής, όπου αυτά δε συνάδουν με το ηλικιακό ή το γνωστικό επίπεδο του παιδιού. Κάθε δε φορά που ξαναδιαβάζουμε το ίδιο βιβλίο αυξάνουμε τη δυσκολία στο λεξιλόγιο, έως ότου φτάσει η στιγμή να το διαβάσουμε αυτολεξεί.
Με τον τρόπο αυτό και το παιδί συλλαμβάνει την πλοκή και τη σχέση των χαρακτήρων και πλουτίζει το λεξιλόγιό του. Σημαντικό να εξηγείτε κάθε νέα λέξη επαρκώς με γνωστά συνώνυμα ή περιφράσεις. Σταδιακή προσέγγιση λοιπόν.
2. Άλλη προϋπόθεση είναι βέβαια η ύπαρξη εικονογράφησης. Και μάλιστα όσο πιο αισθητικά ανεβασμένη και πλούσια είναι αυτή, τόσο καλύτερα. Τα παιδιά λειτουργούν ασφαλώς με εικόνες. Ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, μια καλή εικονογράφηση βοηθά τη φαντασία τους να ενδύσει τη διήγηση μας. Πώς όμως αξιοποιούμε την εικόνα; Τη χρησιμοποιούμε σαφώς για να ενθαρρύνουμε το παιδί να μας δείξει αυτά που διηγούμαστε ή που το ρωτάμε. Τότε το παιδί νιώθει ότι συμμετέχει (και πράγματι αυτός είναι ένας τρόπος για να συμμετέχει) ενεργητικά και όχι ότι κάθεται παθητικά και απλώς να ακούει.
Μην ξεχνάτε ότι το βιβλίο δε διαθέτει κινούμενη εικόνα όπως η τηλεόραση και άρα δεν κρατάει το ενδιαφέρον για ώρα, αν το παιδί δε νιώσει ότι αλληλεπιδρά κατά κάποιο τρόπο.
3. Ήδη λοιπόν ανέφερα κάτι άλλο πολύ σημαντικό. Διαρκώς δίνουμε ευκαιρίες στο παιδί να μιλήσει και επ’ουδενί δεν το εξαναγκάζουμε σε παθητική ακρόαση. Για παράδειγμα ρωτάμε να μας δείξει στο συγκεκριμένο καρέ του Αστερίξ πού είναι ο Κακοφωνίξ και γιατί νομίζει ότι είναι δεμένος ή τι κάνει πάνω στο δενδρόσπιτό του. Εννοείτε ότι έχουμε φροντίσει λίγο πριν ή από προηγούμενες αναγνώσεις να καταλάβει και ποιος είναι ο Κακοφωνίξ και ό,τι τον αφορά. Και φυσικά δεν παραλείπουμε να προτρέψουμε να μιμηθεί τον παράφωνο βάρδο, κάτι που, θα διαπιστώσετε, πως θα κάνει το παιδάκι με μεγάλη του χαρά προς δυστυχία των ώτων σας.
Η ωφέλεια είναι διπλή. Διατηρούμε απτόητο το ενδιαφέρον του παιδιού, και παράλληλα το εθίζουμε σε έναν διαλεκτικό τρόπο με την έννοια ότι πολύ σύντομα θα μάθει να απορεί και το σημαντικότερο, να εκφράζει τις απορίες του για ό,τι δεν καταλαβαίνει. Είναι πολύ σπουδαίο να μάθουν τα παιδιά να ρωτάνε.
4. Αν λοιπόν τα ρωτάμε από το πού βλέπεις στην εικόνα τον Κακοφωνίξ μέχρι το γιατί είναι δεμένος (προσέξτε, περνάμε από το πού στο γιατί) και παράλληλα έχουμε σαφώς τοποθετηθεί λεκτικά ή με την ευρύτερη στάση μας ότι μπορούν να εκφράζουν τις απορίες τους, είναι σίγουρο ότι σε μικρό χρονικό διάστημα θα ρωτήσουν και τα ίδια θεωρώντας δεδομένη την αναγκαιότητα της ερώτησης και χωρίς να ντρέπονται, επειδή δεν κατανόησαν εξ αρχής ποιος είναι ο Κακοφωνίξ, ή παραπέρα γιατί τα σπίτια των Γαλατών είναι καλύβες και των Ρωμαίων επαύλεις.
Η αρχή της γνώσης: μαθαίνω πρώτα να παρατηρώ και μετά να ρωτάω. Φυσικά υπάρχουν και άλλα είδη ερωτήσεων από πλευράς των γονέων εξίσου σημαντικά, που ενθαρρύνουν όχι τόσο τη γνώση, όσο τη φαντασία, του τύπου: τι νομίζεις ότι θα γίνει μετά ή πού θα πάνε τώρα. Μπορούμε για λίγο να παρακάμψουμε το συγγραφέα και να αφήσουμε το παιδί να δώσει τη δική του εκδοχή στην εξέλιξη του μύθου.
5. Όλα αυτά όμως δεν αρκούν, αν παραβλέψουμε την ανάγκη του παιδιού για κίνηση και έκφραση μέσα από αυτήν. Δεν μπορούμε να έχουμε απαίτηση από ένα μικρό παιδί να καθήσει για ώρα αρκετή δίπλα μας ακίνητο για να του διαβάσουμε. Πρέπει να βρούμε τρόπο να εκτονώσουμε αυτήν του την ανάγκη χωρίς να διασπαστεί η προσοχή του. Λύση είναι η περιοδική θεατρικοποίηση της ιστορίας. «Πώς έπιασε ο Οβελίξ το αγριογούρουνο; Δείξε μου» (το αγριογούρουνο μπορείτε να το υποδυθείτε εσείς…). Ή «πώς περπατούσε ο Ιούλιος Καίσαρας;» (Ή η Κλεοπάτρα. Τα κοριτσάκια μάλλον θα το εκτιμήσουν περισσότερο.
Σε αυτήν την περίπτωση εσείς μπορείτε να υποδυθείτε το σκλάβο της βασίλισσας που της κάνει αέρα, αν και το πιτσιρίκι είναι βέβαιο ότι θα ζητήσει και άλλα πράγματα από εσάς το σκλάβο…). Η προσωπική σας συμμετοχή στη θεατρικοποίηση είτε στο ρόλο του αγριογούρουνου είτε του σκλάβου εκτός από το ότι θα προκαλέσει ενθουσιασμό και θα κάνει εσάς να νιώσετε όμορφα, θα σταθεί υπόδειγμα για τα παιδιά, που κατά κανόνα αρνούνται να κάνουν ό,τι δεν υλοποιούμε εμείς ως τρόπο έκφρασης.
6. Υπάρχουν πολλά ακόμα που μπορεί να κάνει ο γονιός για να προσελκύσει και να διατηρήσει το ενδιαφέρον. Πλαισιώστε τη διήγηση (όχι κατ’ανάγκη τη στιγμή της διήγησης του παραμυθιού αλλά αργότερα, για να μη διασπαστεί η πλοκή) με γεωγραφικές, ιστορικές ή πολιτισμικές πληροφορίες, όπου αυτό είναι δυνατόν. Δείξτε στο χάρτη πού είναι η Γαλατία. Πείτε ότι σήμερα λέγεται Γαλλία. Μιλήστε τους για το Παρίσι και τον πύργο του Άιφελ. Δείξτε τους εικόνα του πύργου του Άιφελ από τότε που είχατε εσείς επισκεφθεί το Παρίσι, από κάποιο βιβλίο ή από το διαδίκτυο.
Αφήστε τους το βιβλίο με την εικόνα στο τραπέζι για λίγες μέρες ώστε να μπορούν να το ξεφυλλίσουν και από μόνα τους (ναι, ο κίνδυνος να βρείτε σκισμένη κάποια σελίδα από το αγαπημένο σας φωτογραφικό λεύκωμα είναι υπαρκτός, αλλά σκεφτείτε πότε ήταν η τελευταία φορά που το κοιτάξατε και ότι δίχως την αφορμή των παιδιών μάλλον θα το έτρωγε η σκόνη).
Σε δεύτερο επίπεδο μιλήστε τους για την αρχαία Ρώμη. Δείξτε τους μνημεία και αγάλματα. Δώστε κάποια ιστορική πληροφορία για τον Ιούλιο Καίσαρα. Ότι χωρίς να είναι αυτοκράτορας φορούσε την κόκκινη αυτοκρατορική τήβεννο. Ή κάποια από τις διάσημες ρήσεις του. Και πάει λέγοντας. Έτσι τα παιδιά θα κατανοήσουν ακόμα καλύτερα το μύθο, αφού θα έχουν μάθει να τον εντάσσουν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Γενικότερα οι προεκτάσεις του είδους (ή οι αναλογίες με καταστάσεις που αντιμετωπίζουν τα ίδια τα παιδιά ή βλέπουν γύρω τους, όπου το παραμύθι δεν ευνοεί ιστορικές ή γεωγραφικές αναφορές), όχι μόνον εδραιώνουν την κατανόηση, αλλά επιπλέον ενθαρρύνουν την έρευνα ως τρόπο σκέψης και μάθησης.
Το σίγουρο είναι πως μια τέτοιου είδους αναγνωστική προσέγγιση είναι χρονοβόρα. Δύο σελίδες του Αστερίξ στο ημίωρο. Αλλά σίγουρα αξίζει τον κόπο. Μην εκπλαγείτε καθόλου αν στη συνέχεια εμφανιστεί το τετράχρονο βλαστάρι σας με ύφος μεγάλου στρατηλάτη αναφωνώντας «Veni, vidi, vici» εις άπταιστον λατινικήν ή δείτε οι μαμάδες την κόκκινη μεταξωτή σας εσάρπα να προβιβάστηκε σε ρόλο πορφυρής τηβέννου… Έτσι και αλλιώς με τόσο μικρά πιτσιρίκια οι βραδινές σας έξοδοι έχουν περιοριστεί τόσο που δεν τη χρειάζεστε.
