«Για μένα τα εικονογραφημένα βιβλία είναι η Άνοιξη που με προσκαλεί να αναγεννηθώ και να ζήσω πιο ευτυχής» Καλομοίρα Θεοχάρη

Με αφορμή την παγκόσμια Ημέρα Παιδικού βιβλίου (2 Απριλίου) και την Παγκόσμια Ημέρα (23 Απριλίου), ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα στο childit.gr με ανθρώπους του χώρου του παιδικού βιβλίου, συγγραφείς, εικονογράφους και στελέχη εκδοτικών οίκων. Εδώ είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε με την Καλομοίρα Θεοχάρη, που επιλείται μεταξύ άλλων το πρότζεκτ «Όλοι χωράμε».

Ποιο ήταν το αγαπημένο σου παιδικό βιβλίο ως παιδί;

Στο σπίτι μας κυκλοφορούσαν πάντα βιβλία, το θυμάμαι έντονα αυτό. Οι παππούδες μου διάβαζαν, η μητέρα μου διάβαζε, ο μπαμπάς μου διάβαζε κι εμείς πηγαίναμε σε βιβλιοπωλεία, σε εκθέσεις, αγοράζαμε –ή μάλλον μου αγόραζαν– κάθε λογής βιβλία. Δύσκολα θα μπορούσα να διαλέξω μόνο ένα αλλά μπορώ να διαλέξω τρία της αγαπημένης μου, ως κάποια στιγμής, συγγραφέα… «Νινέτ», «Σοφία» και «Ε.Π.» της Ζωρζ Σαρή και μετέπειτα «Χάρι Πότερ» της J. K. Rowling που διάλεξα σε μία έκθεση βιβλίου κάποτε στο Πεδίον του Άρεως. Θυμάμαι πως είδα το εξώφυλλο στον πάγκο του Ψυχογιού, με τράβηξε το βυσσινί του χρώμα και μόλις γύρισα στο οπισθόφυλλο και διάβασα τις λέξεις «μάγος» και «Λονδίνο», το είχα επιλέξει ήδη! 

Ποιον ήρωα παιδικού βιβλίου θα ήθελες να γνωρίσεις από κοντά;

Tricky question, αλλά τι λέω; Ποιος χάρτινος ήρωας θα μπορούσε να με παρεξηγήσει; Εγώ έχω δυσκολία στο να απαντήσω και να προδώσω κάποιον από τους φίλους που έκανα μέσα από την ανάγνωση! Θα πω την Ματίλντα του Roald Dahl για τον απλούστατο λόγο πως θα κάναμε τρελή παρέα! Έβλεπα πάντα τον εαυτό μου μέσα στη δική της περιπέτεια… Ένα κορίτσι εσωστρεφές που διαβάζει, όπου σταθεί κι όπου βρεθεί, διαβάζει χωρίς να παίζει με συνομήλικους, διαβάζει για να ξεφύγει από την πραγματικότητα. Κάπου εκεί τελειώνουν οι ομοιότητές μας μιας που εγώ δεν έχω μαγικές ιδιότητες (ακόμη απ’ όσο ξέρω!) αλλά δουλεύω στο κομμάτι του να εκφράζω επιτέλους και να διεκδικώ αυτό που θέλω! 

Μεγαλώνοντας ποια έγιναν τα αγαπημένα σου παιδικά βιβλία;

Μεγαλώνοντας, είναι σίγουρο πως έχω περισσότερα βιβλία για παιδιά από όσα είχα σε εκείνη την τρυφερή μου ηλικία. Ανάλογα με τη διάθεση και την εκάστοτε συναισθηματική κατάσταση, τα «αγαπημένα» μου αναγνώσματα εναλλάσσονται. Τώρα που το σκέφτομαι θα έλεγα πως προτιμώ τα παραμυθένια παραμύθια! Η παρήχηση δεν είναι τυχαία! Η γιαγιά μου η Καλομοίρα μάς αφηγείτο πάντα προφορικά, οπότε έχω εντυπωμένο μέσα μου το μοτίβο της επανάληψης. Οι λαϊκές δοξασίες και ιστορίες που κάτι είχαν να διδάξουν ή οι πριγκίπισσες, οι φασολιές και τα μπιζέλια που άκουγα, έχουν μετατραπεί πλέον σε εικονογραφημένα θαύματα! Σήμερα θα διάλεγα ως αγαπημένα την «Αγγελίνα» της Ξένιας Καλογεροπούλου που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μάρτης σε εικονογράφηση Daniel Egnéus και το «Η Μυρτιά και ο καθρέφτης» των Κατερίνας Παούρη και Zafouko Yamamoto σε κείμενο και εικόνα αντίστοιχα, από τις Εκδόσεις Ποταμός. 

Γιατί πιστεύεις ότι πρέπει οι «μεγάλοι» να συνεχίσουν να διαβάζουν παιδικά βιβλία;

Επανερχόμαστε… Μεγαλώνουμε άραγε ποτές στ’ αλήθεια; Μπορεί τα χρόνια να περνούν και τα κεράκια να πληθαίνουν αλλά το παιδί μέσα μας έχει πάντα τις ίδιες συναισθηματικές ανάγκες να καλύψει. Αγάπη, ασφάλεια, τρυφερότητα, σεβασμός. Τα βιβλία για παιδιά είναι ποίηση στα μάτια μου. Μικροί και μεγαλύτεροι μικροί αξίζει να μυηθούμε σε αυτή. Να θυμηθούμε να ανασαίνουμε, να κάνουμε παύσεις, να ρουφάμε μυρωδιές, να δημιουργούμε εικόνες! Υπάρχει ένα μικροσκοπικό βιβλίο στη σειρά «Τα άστεγα» των Εκδόσεων Κίχλη με τον τίτλο «Ο σχοινοβάτης». Εκεί ο Christian Bobin μιλάει για την Άνοιξη με «Α» κεφαλαίο. Στα μάτια μου αυτό ακριβώς είναι τα εικονογραφημένα βιβλία. Είναι η Άνοιξη που με προσκαλεί να αναγεννηθώ και να ζήσω πιο ευτυχής! Ποιος από εμάς τους «μεγάλους» δεν θέλει να θυμηθεί αυτή την αίσθηση; 

Πιστεύεις ότι τα παιδικά βιβλία πρέπει να μιλάνε για «θέματα» ή να υπερισχύει η ιστορία;

Τεράστιο θέμα, χωρίς εύκολες εξηγήσεις μα πολύ απλή η απάντηση! Ένα βιβλίο για παιδιά είναι λογοτεχνία που απευθύνεται σε παιδιά, άρα για εμένα, πρώτα και πάνω από όλα, οφείλει να είναι Τέχνη! Το εξαιρετικό δοκίμιο «Η μυστική πύλη: Γιατί τα βιβλία για παιδιά είναι πολύ σοβαρή υπόθεση» του Μακ Μπαρνέτ που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Πατάκη (Μτφρ. Βασιλική Νίκα) κρύβει στις σελίδες του όσα θα ήθελα να θίξω κι εγώ πάνω στο θέμα και αξίζει να διαβαστεί από όλους εμάς που αγαπάμε το παιδικό βιβλίο. Ως μητέρα συνειδητοποιώ την ανάγκη γονέων, φροντιστών και εκπαιδευτικών να αναζητούν βιβλία που θα κάνουν πιο εύκολη την προσέγγιση ενός θέματος καθώς μέσα στον χρόνο σύνδεσης που προσφέρει η ανάγνωση ενός βιβλίου σχεδόν όλα είναι εφικτά, αλλά δεν θεωρώ πως το μήνυμα θα έπρεπε να είναι αυτοσκοπός. Όπως δεν πίστευα ποτέ πως η ανάλυση ενός κειμένου στα σχολικά εγχειρίδια θα μου χάριζε εκτός από καλύτερη προοπτική αυτού που διάβαζα μεγαλύτερη ευχαρίστηση, έτσι και σε αυτή την περίπτωση επιλέγω να προασπίζω την απόλαυση της ανάγνωσης αυτής καθαυτή! 

Τι σε κάνει να ασχολείσαι με τα παιδικά βιβλία;

Υπήρξε μία περίοδος στη ζωή μου μετά τη γέννηση και των δύο παιδιών μου που είχα πάψει να διαβάζω οτιδήποτε. Νομίζω πως πέρασα επιλόχειο κατάθλιψη που ποτέ δεν διαγνώστηκε. Όχι μόνο δεν διάβαζα για εμένα αλλά δεν είχα πάρει καθόλου βιβλία για τα παιδιά. Ένα ζευγάρι –που μπορώ να αποκαλώ φίλους πλέον– μάς έκανε ένα δώρο κάπου το 2018 και κάπως έτσι ξεκίνησαν εκ νέου όλα, το «Ο Νοϊ και η φάλαινα» του Benji Davies από τις Εκδόσεις Ίκαρος σε μετάφραση Αντώνη Παπαθεοδούλου, στάθηκε η αφορμή για να μπω ξανά στον χώρο της λογοτεχνίας. Σχεδόν ταυτόχρονα μία φίλη καρδιάς με πρόσθεσε στη ομάδα «Παιδικό βιβλίο – Προτάσεις» στο facebook που στάθηκε για εμένα σαν άλλη πύλη της Νάρνια προς το φανταστικό και τη μαγεία. Ασχολούμαι με τα βιβλία γιατί δεν θα μπορούσα να ζήσω αλλιώς! Είναι το φως και η παρηγοριά μου, είναι οι αναμνήσεις που φτιάχνω με τα παιδιά μου, είναι η διέξοδος κι η θεραπεία μου.

Υπάρχει κάποιος/κάποιοι συγγραφείς ή εικονογράφοι στους οποίους έχεις μεγαλύτερη αδυναμία;
Πόσο χρόνο έχω; Ή μάλλον πόσο χώρο έχω; Δεν έχω αδυναμίες γιατί έχω συνδεθεί με τόσους πολλούς διαφορετικούς δημιουργούς μέσα στα χρόνια ενασχόλησής μου με τα βιβλία που έμαθα να διακρίνω ότι καθεμία και καθένας τους είναι ξεχωριστή/ός. Ακούγεται τετριμμένο μα δεν είναι. Όλες και όλοι τους όταν βάζουν ψυχή αποτυπώνεται άμεσα στο χαρτί. Υπάρχουν συγγραφείς και εικονογράφοι που πλέον μοιραζόμαστε ζωή και άλλες/οι που θαυμάζω προς το παρόν από μακριά. Υπάρχει η Beatrice (Alemagna) που δεν έχω μιλήσει ακόμη και ο Oliver (Jeffers) που δεν μου έχει φτιάξει εικόνα ακόμη… Η Laura Carlin & ο Andrea Antinori ή ο Sydney Smith & ο Jesús Cisneros. Βλέπετε; Ούτε ανάμεσα σε αυτούς κι άλλους τόσους που αγαπώ, δεν μπορώ να διαλέξω! Μη με πιέζετε, δεν μπορώ να σας πω για μία Θεοδώρα τρομερή ή μία Αργυρώ γατική και έναν Αντώνη πειρατικό ή έναν Γιώργο στη Λέσχη Αλλόκοτων Πλασμάτων και σίγουρα –σιγουρότατα μη σας πω καλύτερα– δεν μπορώ να διαλέξω ανάμεσα στους σχεδόν 50 εικονογράφους που έχουν συμμετάσχει σε προσωπικό μου project και σε όλους τους άλλους που ακόμη δεν έχουν προλάβει. Θα την γλιτώσω άραγε αν πω πως έχω αδυναμία στον έναν και μοναδικό Αλέξη Κυριτσόπουλο; Ουφ(!) νομίζω απάντησα.

Διάβασες κάποιο παιδικό βιβλίο πρόσφατα που έχεις να μας προτείνεις;
Διαβάζουμε κάθε μέρα με τα παιδιά και είναι τόοοοοσα πολλά αυτά που θα ήθελα να διαβάσετε κι εσείς μαζί μας. Από πού να ξεκινήσω; Μπορώ να βάλω παραπάνω από ένα; Δεν απαντάει κανείς, οπότε ξεκινάω…
Η Κατερίνα Παούρη και η Κέλλυ Ματαθία – Κόβο με λέξεις και εικόνες, αντίστοιχα, μας νανουρίζουν μέσα από το νέο τους βιβλίο στις Εκδόσεις Ποταμός, το «Κοιμήσου, αγάπη μου, εγώ είμαι εδώ» «Η αγάπη είναι πιο δυνατή» θέλω κι εγώ να το πιστέψω και να μάθω στα παιδιά μου πως ακόμη κι αν μύρια αστέρια τα φωτίζουν τη νύχτα ΚΑΙ εγώ θα είμαι πάντα εδώ!

«Ο Μάξιμος είναι δυνατός» μάς παρουσιάζουν η συγγραφέας Θεοδώρα Κατσιφή και ο εικονογράφος Πέτρος Μπουλούμπασης σε μία πιο-ταιριαστή-δε-θα-μπορούσε-να-υπάρξει σύμπραξη για λογαριασμό των Εκδόσεων Καλειδοσκόπιο, που μας έχουν συνηθίσει σε θέματα πρόκληση. Ενδοοικογενειακή βία, σχέσεις εξουσίας και φως (πόσο φως κρύβει αυτό το βιβλίο μέσα του… Πόση ελπίδα!) Ιστορία που θα σας κάνει να ανατριχιάσετε για όλους τους σωστούς λόγους και να πάρετε δύναμη για όσα θέλετε και μπορείτε να αλλάξετε στη ζωή σας. Εξαιρετικό ‘εργαλείο’ θα μου επιτρέψετε να πω και για εκπαιδευτικούς και ειδικούς ψυχικής υγείας. Θα με θυμηθείτε μόλις το διαβάσετε!

«Το μεταξένιο» δεν κατάφερα ποτέ, έως τώρα, να το κάνω μεγαλόφωνη ανάγνωση στα παιδιά μου. Φοβάμαι ότι η φωνή μου θα σπάσει. Αφήνω τον καθόλα αρμόδιο συγγραφέα του Κυριάκο Χαρίτο με την ταξιδιάρικη φωνή του να αφηγηθεί μέσω του qr code που συνοδεύει την έκδοση (Μεταίχμιο) την ιστορία ενός μεταξένιου, μίας μαμάς, του αναπόφευκτου πόνου και ενός θεραπευτή. Ένα ραφτάκι κρατάει από το χέρι τον ήρωά μας και αλλάζουν μαζί την αφήγηση του τραύματος. Από τα ωραιότερα βιβλία της συλλογής μας όχι μόνο για το λυρισμό που αποπνέει μα και για την παλέτα χρωμάτων και συναισθημάτων που αναδύονται μέσα από τις εικόνες του μοναδικού για ακόμη μια φορά Βασίλη Κουτσογιάννη! Δεν υπάρχουν λόγια να περιγράψω τη δουλειά του! Θα αρκεστώ μόνο να πω πως αυτό το βιβλίο το χαϊδεύω με κάθε ευκαιρία και εκείνο είναι σαν να με αγκαλιάζει!

Μπορώ να συνεχίσω με εισαγόμενη λογοτεχνία μα φοβάμαι πως δεν θα τελειώσω ποτέ οπότε θα αναφέρω επιγραμματικά το Top – 3 των μεταφρασμένων αυτή τη στιγμή στο σπιτικό μας!
1. «Ο θησαυρός του Ζορζ» Κείμενο: Anne – Sophie Plat, Εικόνες: Barroux, Μετάφραση: Πετρούλα Γιαβριηλίδου, Εκδόσεις: Μάρτης με ένα ανάπτυγμα που εικονίζει το όνειρό μου επί γης. (Σταματήστε με!)
2. «Ο κήπος της γιαγιάς μου» Κείμενο: Jordan Scott, Εικόνες: Sydney Smith, Μετάφραση: Μαριάννα Ψύχαλου, Εκδόσεις: Μικρή Σελήνη «Αν μου πέσει φαγητό κάτω, η γιαγιά μαζεύει τη μπουκιά, της δίνει ένα φιλί και την ξαναρίχνει στο μπολ, τσιμπώντας μου απαλά τα μάγουλα». (Σταματήστε με, σας λέω!)
3. «Πού πηγαίνουμε όταν εξαφανιζόμαστε;» Κείμενο: Isabel Minhós Martins, Εικόνες: Madalena Matoso, Μετάφραση: Ελένη Βλάχου, Εκδόσεις: carnivorniños «Ο Ήλιος δε φεύγει… Εμείς φεύγουμε. Σε μισή περιστροφή επιστρέφουμε, ξεχτένιστοι και με τσίμπλες, και λέμε, σαν γνώστες, ότι ο ήλιος μόλις βγήκε. Κι όμως, για τον Ήλιο, εμείς είμαστε που βγαίνουμε κάθε μέρα». (Και κάπου εδώ βάζω τελεία.)

Ποιες αρετές πρέπει κατά τη γνώμη σου να έχει ένα «καλό» παιδικό βιβλίο;
Θα ήθελα να είχα περισσότερες γνώσεις για να τεκμηριώσω τη θέση μου αλλά νομίζω δε με ρωτάς ως «ειδικό». Όταν ένα βιβλίο για παιδιά σέβεται το κοινό στο οποίο απευθύνεται θα έχει ένα σφιχτοδεμένο, επιμελημένο ή άρτια μεταφρασμένο κείμενο, θα έχει την πιο ταιριαστή για το συγκεκριμένο κείμενο εικονογράφηση και θα έχει και τυπογραφικά στοιχεία ή βιβλιοδεσία που ξεχωρίζει. Η αξία μίας έκδοσης έγκειται τόσο στο περιεχόμενο όσο και στην αισθητική της ως αντικειμένου. Όταν ένα βιβλίο περικλείει όλα αυτά μέσα του προάγει τη σκέψη των παιδιών και τα πάει ένα βήμα παραπέρα. «Η Μονομαχία» της Inês Viegas Oliveira σε μετάφραση Ελένης Βλάχου & Κλεοπάτρας Ελαιοτριβιάρη που κυκλοφόρησε πρόσφατα από της Εκδόσεις Πουά, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.
 
Αν είχες ένα μαγικό ραβδί, τι θα άλλαζες στο χώρο του ελληνικού παιδικού βιβλίου;

Αν είχα ένα μαγικό ραβδί…αν ήμουν μαγισσούλα…θα διάλεγα να μειώσω την βιβλιοπαραγωγή. Ως αναγνώστρια (αυτή άλλωστε είναι και η μοναδική περγαμηνή μου) και μητέρα χρειάζομαι χρόνο να μυρίσω τα νέα βιβλία και να τα κάνω δικά μου με όρους χαράς και όχι βιάσης. Μπορεί να φαίνεται απλοϊκό μα δεν είναι. Οι εκδότες τρέχουν, οι βιβλιοπώλισσες/ες ακολουθούν και εμείς χάνουμε τόσα πολλά ανάμεσα στα newsletters, στα posts και στις προτάσεις που δεχόμαστε. Ο χώρος του ελληνικού παιδικού βιβλίου πάσχει από πολλές παθογένειες αλλά δεν είμαι κατάλληλη να μιλήσω για αυτές. Θα ήθελα να πιστεύω πως όταν η δουλειά σου έχει να κάνει με παιδιά οι αποχρώσεις είναι πολύχρωμες αλλά αυτό είναι το δικό μου ροζ συννεφάκι. Ίσως δεν «πρέπει» να αποκτήσω μαγεία ή ίσως για τον ίδιο λόγο οφείλω να αποκτήσω! Το μέλλον θα δείξει.

Φωτό: Η Κωνσταντίνα στο Koukoubook στην Καλλιθέα, ο Θωμάς στο Dadoo στη Θεσσαλονίκη και η δημιουργία της εικονογράφου Σοφίας Γαλή για το project της Καλομοίρας Θεοχάρη «Όλοι χωράμε.