Πρόσεξε, θα σου μεγαλώσει η μύτη!
Μεγαλώνοντας μικρούς ή επίδοξους Πινόκιο…
Τα παιδιά είναι εύκολο να αρχίσουν να λένε ψέματα στα εντελώς ξαφνικά και χωρίς να το έχουν μάθει από κάπου. Ενίοτε δεν έχουν καν κακές προθέσεις. Μπορεί να είναι κάτι απόλυτα αθώο που βγαίνει από το στόμα τους με τον πιο φυσικό τρόπο. Μπορεί να είναι κάτι που άπτεται της φαντασίας, και να εντάσσεται στη διαδικασία τού να ανακαλύψουν τα όρια –ή, για την ακρίβεια, τα επιτρεπτά όρια– της φαντασίας τους. Από πολύ νωρίς τα παιδιά φτιάχνουν με το μυαλό τους ένα σωρό «ψεύτικες» ιστορίες. Δοκιμάζουν «στα ψέματα» ρόλους που αργότερα μπορεί ή όχι να υποδυθούν και στην πραγματική ζωή. Παίζουν μαζί σας, με τα αδέρφια τους ή με άλλα παιδιά «τη μαμά» ή άλλες ιδιότητες, που έχουν ξεσηκώσει είτε από τη ζωή των ενηλίκων είτε από τα βιβλία και τα υπόλοιπα ενδιαφέροντά τους. Αυτή είναι η μια βέβαια εκδοχή των ψεμάτων και η πιο απλή.
Ωστόσο και αυτή, η πρώτη εκδήλωση, όσο αθώα κι αν είναι χρειάζεται προσοχή. Πρέπει το παιδί –κι είναι καθήκον των γονιών να το βοηθήσουν– να καταλάβει τι είναι ψέμα και τι είναι αληθινό. Τι ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας και τι στην πραγματικότητα. Να μάθει να διαχωρίζει το παιχνίδι και τα κατά συνθήκη ψεύδη με τα ψέματα που χρησιμοποιούνται ως δικαιολογία ή προκειμένου να μην παραδεχτούν κάτι ή να αποφύγουν κάποια ευθύνη τους.
Η ικανότητα των παιδιών να ψεύδονται είναι κάτι που μπορεί να εξελίξουν… σε χάρισμα! Ξεκινάνε γύρω στην ηλικία των τριών ετών, όπου ανακαλύπτουν τα είδη και τη χρήση της γλώσσας, αναπτύσσονται λεξιλογικά και επικοινωνιακά. Στην ηλικία των τεσσάρων με έξι ετών αρχίζουν να χρησιμοποιούν κι εκφράσεις προσώπου και χροιά φωνής ή επιτονισμό. Ενώ όταν αρχίσουν το σχολείο μπορεί –χωρίς να το καταλάβετε– να γίνουν εξπέρ…
Να επισημαίνετε από την αρχή ότι καταλαβαίνετε πότε το παιδί σας λέει ψέματα και να του το λέτε. Όταν τα παιδιά ξέρουν ότι το καταλαβαίνετε αμέσως αυτό λειτουργεί αποτρεπτικά ήδη από μόνο του. Ανάλογα με το είδος του ψέματος και την πρόθεση πρέπει να είναι αντίστοιχη και η αντίδρασή σας. Αν είναι για κάτι αστείο που απλώς θέλησε να βγάλει μια ιστορία από το κεφάλι του, μπορείτε να επαινέσετε το δημιουργικό του οίστρο και τη φαντασία, και προτρέψτε το να αρχίσει να γράφει ιστορίες – οι διαφημιστές και οι συγγραφείς είναι συνήθως επαγγελματίες ψεύτες αλλά τουλάχιστον πληρώνονται για αυτό!
Να ενθαρρύνετε και να επιβραβεύετε την ειλικρίνεια αλλά και το θάρρος της γνώμης. Να ξέρουν ότι είναι για όλους καλύτερο όταν κάνουν μια ζημιά να το πουν πρώτα σε εσάς παρά να προσπαθήσουν να το κρύψουν ή να το διορθώσουν μόνα τους. Να τους μάθετε να αναγνωρίζουν τα λάθη τους και να μη φοβούνται να σας τα πουν ή να τα παραδεχτούν. Φροντίστε το παράδειγμά σας – όταν τα παιδιά μεγαλώνουν σε μια οικογένεια όπου όλοι έχουν την άνεση να μιλάνε για τα λάθη τους τότε είναι πιο εύκολο και για εκείνα να κάνουν το ίδιο.
Μάθετε να ανακαλύπτετε το λόγο –τι κρύβεται πίσω από αυτή τους την ανάγκη– γιατί σας είπαν ψέματα. Πίεση, φόβος της τιμωρίας, φόβος να σας απογοητέψουν. Συζητήστε το μαζί τους. Η εδραίωση από νωρίς σωστής και αποτελεσματικής επικοινωνίας των γονιών με τα παιδιά τους είναι σημαντική βάση για τη σχέση τους σε όλη τους τη ζωή.
Μάθετε τα παιδιά ότι τα λάθη είναι μέσα στο πρόγραμμα και ότι όλοι κάνουν και ότι απλώς γινόμαστε καλύτεροι μαθαίνοντας από τα λάθη μας. Να μη νιώθουν αίσθημα ματαίωσης ή απογοήτευση όταν κάνουν κάτι λάθος. Αν είστε πολύ απαιτητικοί ή έχετε ιδιαίτερα υψηλές προσδοκίες το να πουν ψέματα τα παιδιά απέναντί σας ίσως να είναι ένας τρόπος για να μη σας απογοητέψουν ή ακόμα και για να σας ευχαριστήσουν…
Οι συνέπειες που θα ακολουθήσουν πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι θα ήταν διαφορετικές αν είχε αποφευχθεί το ψέμα – ότι, δηλαδή, αλλιώς αντιμετωπίζεται μια παράλειψη, ένα λάθος, μια ζημιά όταν σας το λένε απευθείας, αλλιώς όταν το διαπιστώνετε μόνοι σας, κι αλλιώς όταν προσπαθούν να σας το κρύψουν, ή ακόμα χειρότερα, όταν λένε ψέματα για αυτό.