Παιδικό Δωμάτιο και κρυμμένα Τοξικά – Όσα δε μας λένε!

της Δρ. Ράννια Λιώρη, Τοξικολόγος (PhD)

Επιτέλους είστε έγκυος αλλά ο κόσμος φαίνεται γεμάτος κινδύνους. Για αυτό λοιπόν και εμείς φτιάξαμε έναν οδηγό για να σας βοηθήσει να κάνετε τις σωστές επιλογές έτσι ώστε να διασφαλίσετε όσο περισσότερο μπορείτε την υγεία της οικογένειάς σας.

Όταν περιμένετε ένα μωρό πόσο προσεχτικοί πρέπει να είσαστε σχετικά με την έκθεση σε πιθανές τοξίνες; Σίγουρα το πρώτο που θα σκεφτείτε είναι να μείνετε μακριά από τα τσιγάρα, την άμμο της γάτας σας και από τα οινοπνευματώδη ποτά. Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες που πρέπει να έχετε υπόψη σας όπως πλαστικά, εμφιαλωμένο νερό, καθαριστικά σπιτιού, μπογιές, εντομοκτόνα κ.α.

Κάθε μέρα οι έρευνες φέρνουν στο φως όλο και κάτι καινούριο και για ένα γονιό είναι πρόκληση να γνωρίζει τι πρέπει να κάνει για να προστατέψει την οικογένεια του. Εκτός από τους γνωστούς κινδύνους, περίπου το 70% των γενετικών ανωμαλιών προέρχονται από άγνωστους παράγοντες. Για το λόγο αυτό πρέπει να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά διότι κάτι που θεωρητικά φαίνεται ασφαλές σήμερα μπορεί αύριο να αποδειχτεί ότι χειρότερο για την υγεία μας όπως άλλωστε έχει συμβεί τόσες πολλές φορές στο παρελθόν.

Και φυσικά θα ρωτήσετε: Υπάρχει τρόπος για να μειώσω τον κίνδυνο έτσι όπως έχει γίνει η ζωή μας σήμερα; Η σημερινή ενότητα λοιπόν θα ασχοληθεί με την προετοιμασία του παιδικού δωματίου και πιστεύουμε πως οι πληροφορίες που θα σας δώσουμε θα σας βοηθήσουν να αναγνωρίσετε τους κινδύνους που υπάρχουν και τι μπορείτε να κάνετε εσείς για να αποφύγετε όσο το δυνατόν περισσότερο την έκθεση στις χημικές ουσίες.

Όλα αυτά τα χρόνια η βιομηχανική δραστηριότητα και η ανεξέλεγκτη εναπόθεση επικίνδυνων αποβλήτων σε υπαίθριους χώρους, θάλασσα, χωματερές κ.λπ. συντέλεσαν στην ρύπανση του περιβάλλοντος από χημικές ουσίες όπως τα βαρέα μέταλλα (μόλυβδος, υδράργυρος, κάδμιο, εξασθενές χρώμιο), παράγωγα πετρελαίου, διοξίνες κ.α. Έτσι από υγρά αυτοκινήτων, βενζίνη, μπογιές, μπαταρίες, επιμεταλλώσεις, παλιές σωληνώσεις νερού, πλαστικά, τενεκεδάκια τροφίμων, φρούτα, κρέας, λαχανικά και ψάρια έχουν βρεθεί να είναι επιβαρημένα με τοξικές ουσίες που βλάπτουν την υγεία μας.

Μόλις μάθουμε ότι είμαστε έγκυες τι είναι το πρώτο πράγμα που θέλουμε να φτιάξουμε στο σπίτι μας; Μα φυσικά το δωμάτιο του μωρού! Εκτός λοιπόν από το να διαλέξουμε τα έπιπλα το πρώτο πράγμα που κάνουμε είναι να βάψουμε το δωμάτιο έτσι ώστε να είναι ‘καθαρό’ με τον ερχομό του παιδιού μας. Πόσο καθαρό όμως είναι στη πραγματικότητα?

Εδώ και χρόνια το βάψιμο έχει αναγνωριστεί ως μια ανασφαλή δραστηριότητα για τις εγκύους. Μία δραστηριότητα όμως που οι έγκυες πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγουν είναι η αφαίρεση της παλιάς μπογιάς από το τοίχο ειδικά εάν το σπίτι σας είναι χτισμένο πριν από το 1978, διότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα κάποιο από τα στρώματα μπογιάς να περιέχει μόλυβδο. Αναπνέοντας και μόνο τη σκόνη είναι αρκετό για να εκτεθείτε τόσο εσείς όσο και το μωράκι σας στο μόλυβδο. Αυτό μπορεί να βλάψει όχι μόνο τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο του παιδιού σας αλλά και το νευρικό του σύστημα. Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από χαμηλό επίπεδο συγκέντρωσης μολύβδου στο αίμα είναι τα εξής: ελλειμματική προσοχή, προβλήματα συμπεριφοράς, μαθησιακές δυσκολίες και μείωση του δείκτη νοημοσύνης.

Σήμερα αποδεκτά επίπεδα μολύβδου είναι τα 10 μg/dL και επίπεδα πάνω από αυτά θεωρούνται μη ασφαλή διότι μπορεί να επιφέρουν μόνιμες βλάβες. Σε παιδιά 6-12 χρόνων έχουν παρατηρηθεί δυσκολίες στην αριθμητική και στην ανάγνωση σε επίπεδα μικρότερα από 5 μg/dL! Επίσης ο μόλυβδος ευθύνεται για το Σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα. Παιδιά τα οποία έχουν χαμηλές συγκεντρώσεις μολύβδου στο αίμα τους μπορεί να είναι υπερκινητικά, ευερέθιστα και να μην μπορούν να συγκεντρωθούν.

Σε πιο υψηλές συγκεντρώσεις, τα παιδιά παρουσιάζουν προβλήματα μάθησης, προβλήματα στην ανάγνωση, καθυστέρηση στην ανάπτυξη και απώλεια ακοής. Άρα αυτό δείχνει ότι και τα χαμηλά επίπεδα μολύβδου μπορεί να είναι τοξικά για τον εγκέφαλο των παιδιών και δεν μπορούν να θεωρηθούν ασφαλή. Για παιδιά και ενήλικες με χαμηλά επίπεδα, η απλή αποφυγή έκθεσης μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των επιπέδων. Το δυσάρεστο όμως είναι ότι οι βλάβες που προκαλεί ο μόλυβδος δεν είναι ανατρέψιμες αλλά μόνιμες έστω και αν δοθεί θεραπεία η οποία θα μειώσει τα επίπεδα στο αίμα των παιδιών. Η χρησιμοποίηση του μολύβδου σήμερα στην παρασκευή χρωμάτων έχει μειωθεί σημαντικά μετά την εμφάνιση των χρωμάτων που έχουν βάση το Latex. Το ερυθρό όμως του μολύβδου παραμένει αναντικατάστατο ειδικά ως προστατευτικό της επιφάνειας των μετάλλων από τη σκουριά (μίνιο).

Η επιλογή της μπογιάς που θα χρησιμοποιήσετε είναι πολύ σημαντικός παράγοντας μείωσης ή αύξησης της έκθεσης στα χημικά που περιέχει. Σίγουρα οι καιροί είναι δύσκολοι κα μία γέννα δεν είναι και το πιο φθηνό πράγμα άρα προσπαθείτε να εξοικονομήσετε χρήματα από παντού. Όταν λοιπόν πάτε να αγοράσετε μπογιές θα διαπιστώσετε ότι η διαφορά της τιμής μεταξύ της οικολογικής και απλής μπογιάς είναι μεγάλη με σαφώς την οικολογική ακριβότερη.

Μην τσιγκουνευτείτε τα λεφτά! Υπάρχουν περίπου 10,000 χημικές ουσίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τις μπογιές των τοίχων και των επίπλων του σπιτιού σας. Μία κατηγορία είναι και οι πτητικές οργανικές ουσίες (VOC). Οι χαρακτηρισμοί «οργανικό» δεν εξασφαλίζουν ότι πρόκειται για κάτι που δεν βλάπτει την υγεία. Η εξάτμιση των διαλυτών από τα υλικά που χρησιμοποιούνται για επιστρώσεις επιφανειών όπως χρώματα, βερνίκια, μελάνες κ.λπ. είναι μία σημαντική πηγή VOC που είναι γνωστοί για τα σοβαρά προβλήματα υγείας (π.χ. καρκίνο) που προκαλούν. Οι οργανικές αυτές ενώσεις που προκαλούν τοξικές επιπτώσεις στον άνθρωπο περιλαμβάνουν το βενζόλιο και το 1,3 βουταδιένιο που προξενούν λευχαιμία, τη φορμαλδεϋδη που προξενεί καρκίνο του πνεύμονα, τις πολυχλωριωμένες διφενυλικές ενώσεις (PCBs), τις πολυχλωριωμένες τετραφενυλικές ενώσεις (PCTs), τις διοξίνες κ.λπ. Δυστυχώς οι εταιρείες χρωμάτων έχουν καταφέρει να εξαιρεθούν από την υποχρέωση να αναφέρουν τη λεπτομερή σύσταση του προϊόντος τους, επομένως μόνο από αυτό εμείς ως καταναλωτές πρέπει να είμαστε ακόμα πιο καχύποπτοι.

Οι μπογιές περιέχουν συστατικά όπως κάδμιο, κοβάλτιο, φθαλικούς εστέρες και που μπορεί να προκαλέσουν αναπνευστικά προβλήματα, παρενέργειες στο κεντρικό νευρικό σύστημα αλλά και βλάβες σε ήπαρ ή νεφρά. Επομένως, καλύτερα να πληρώσετε τώρα μερικά ευρώ παραπάνω για να αγοράσετε μία πιστοποιημένη οικολογική μπογιά παρά να χρειαστεί να πληρώνετε γιατρούς αργότερα.

Κάτι άλλο που ακούω συχνά από ελαιοχρωματιστές είναι πως οι οικολογικές μπογιές δεν βάφουν καλά, ότι τόσο χρόνια χρησιμοποιώ την τάδε μάρκα και ποτέ δεν είχα πρόβλημα, εσύ δεν είναι δυνατόν να ξέρεις καλύτερα τη δουλειά μου κ.λπ., κ.λπ. Σίγουρα ένα παχύρευστο πλαστικό θα καλύψει γρηγορότερα και καλύτερα μία επιφάνεια από ότι μια μπογιά που έχει ως κύριο συστατικό το νερό, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να περάσουμε τον τοίχο μας 2 ή 3 φορές με την οικολογική μπογιά. Πιστέψτε με στο τέλος το αποτέλεσμα εμφανισιακά θα είναι ακριβώς το ίδιο απλά θα χρειαστεί λίγο περισσότερος κόπος για τον ελαιοχρωματιστή. Άραγε γνωρίζουν οι Έλληνες ελαιοχρωματιστές πως η Διεθνή Υπηρεσία Μελέτης του Καρκίνου (IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ανακοίνωσε ότι διατρέχουν 30% υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο της ουροδόχου κύστεως από ότι ο γενικός πληθυσμός;

Λυπάμαι που το λέω αλλά πρέπει να γνωρίζετε και κάτι άλλο. Όπως οι γιατροί συνεργάζονται με κάποιες φαρμακευτικές εταιρείες και προωθούν κάποιο φάρμακο έτσι και οι ελαιοχρωματιστές συνεργάζονται με κάποιες εταιρείες για να προωθήσουν κάποια συγκεκριμένη μάρκα… με το αζημίωτο φυσικά!!
Παρά το γεγονός ότι οι σημερινές μπογιές έχουν για διαλύτη το νερό άρα είναι και πιο ασφαλές από ότι παλιότερα, οι έγκυες δεν πρέπει να συμμετέχουν σε αυτή τη δραστηριότητα. Επομένως όταν πρέπει να βάψετε αφήστε κάποιον άλλον να το κάνει και βεβαιωθείτε ότι το σπίτι αερίζεται καλά.

Εκτός λοιπόν από τις μπογιές που χρησιμοποιούμε για τους τοίχους κάποιες από αυτές τις ενώσεις βρίσκονται και στα έπιπλα που διαλέγουμε (όπως κούνια μωρού κ.λπ.). Σύμφωνα με το νόμο, απαγορεύεται τα έπιπλα να περιέχουν παραπάνω από 5% VOC. Όλα τα ξύλα και τα υλικά με βάση το ξύλο (π.χ. έπιπλα, δάπεδο κ.λπ.) που φέρουν οικολογικό σήμα τύπου Ι το οποίο ικανοποιεί τα κριτήρια του κανονισμού θεωρείται ότι συμμορφώνονται. Η απλή σήμανση «χαμηλή περιεκτικότητα σε πτητικές οργανικές ουσίες» δεν σημαίνει και εντελώς ακίνδυνη σύνθεση. Όπως είπαμε και παραπάνω, ουσίες όπως η ακετόνη, η αμμωνία, το αιθυλένιο, το βενζόλιο κ.λπ. μπορούν μια χαρά να προκαλέσουν τις επιπτώσεις τους στην υγεία τόσο την δική μας αλλά και των παιδιών μας. Για παράδειγμα το βενζόλιο σαν αυτούσια ένωση μπορεί να προκαλέσει χρόνιες παθήσεις όπως καρκίνο, αταξία στο κεντρικό νευρικό σύστημα, δυσλειτουργία στο ήπαρ και τους νεφρούς, ανωμαλίες στην αναπαραγωγή και προβληματικές γεννήσεις. Ένα μείγμα ελαίου σόγιας και ζάχαρης μπορεί να αντικαταστήσει τους διαλύτες και τις ρητίνες που χρησιμοποιούνται στις μπογιές μειώνοντας τις VOC. Η καινοτομία αυτή χάρισε το 2009 στην Cook Chemicals και στην Procter & Gamble το βραβείο Πράσινης Χημείας.

Επίσης μην σας μπερδέψουν λέγοντας πως κάποια μπογιά είναι οικολογική αφού δεν μυρίζει. Αυτό δεν ισχύει πάντα μια και μερικές φορές χρησιμοποιούνται τοξικές ουσίες για να σκεπάσουν την οσμή των πτητικών οργανικών ουσιών. Ξύλα όπως το MDF έχουν εμποτιστεί με βλαβερές ουσίες όπως η φορμαλδεΰδη, μία καρκινογόνος ουσία που εκλύεται από τα πετροχημικά που περιέχουν οι κόλλες και οι ρητίνες που συγκρατούν πολλά οικιακά προϊόντα όπως το κοντραπλακέ, οι μοριοσανίδες και τα άλλα προϊόντα σύνθετης ξυλείας, τα χαλιά και τα έπιπλα. Αν λοιπόν κάποιος είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει τέτοια ξύλα τότε μπορεί να βρει στην αγορά προϊόντα που να περάσει από πάνω έτσι ώστε να εξουδετερώσουν ως και 99% τις βλαβερές συνέπειές τους. Επίσης υπάρχει και ή κόλλα Pure Bond (Columbia Forest Products) που περιέχει πρωτεΐνες σόγιας και χρησιμοποιείται πλέον στο 40% τον κοντραπλακέ και των προϊόντων σύνθετης ξυλείας που παράγονται στην Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι συνθετικές μοκέτες και τα χαλιά χαμηλής ποιότητας προκαλούν και αυτά επιπτώσεις στην υγεία μας καθώς και αυτά μερικές φορές περιέχουν φορμαλδεΰδη. Επίσης, όταν φθείρονται οι ίνες τους, δημιουργούν μικροσωματίδια που τα εισπνέουμε και κατά συνέπεια προκαλούν πνευμονοπάθειες. Για να αυξηθεί η αντίσταση στη πυρκαγιά ή να εμποδιστεί η εξέλιξη μιας πυρκαγιάς, τα χαλιά και οι μοκέτες καθώς επίσης τα πλαστικά έπιπλα, οι καναπέδες («γέμισμα» καναπέδων) και οι ηλεκτρονικές συσκευές (τηλεοράσεις, υπολογιστές κ.λπ.) εμποτίζονται με επιβραδυντές φλόγας, τους πολυβρωμιούχους διφαινυλικούς αιθέρες (PBDEs). Οι PBDEs είναι ουσίες που συσσωρεύονται στο αίμα, στους ιστούς και δη στο μητρικό γάλα και οι οποίες επιδρούν στη λειτουργία των ορμονών προκαλώντας βλάβες στο αναπαραγωγικό και ενδοκρινικό σύστημα.

Επομένως θα ρωτήσετε τι πρέπει να κάνετε; Όταν θα πρέπει να αγοράσετε μία μοκέτα ή ένα χαλί, προσέξτε να επιλέξετε προϊόντα με φυσικές κλωστικές ίνες και φροντίστε να μην καλύψετε το σπίτι σας από άκρη σε άκρη γιατί δεν είναι υγιεινό. Επίσης προσπαθήστε να αποφύγετε την αγορά πλαστικών επίπλων και προτιμήστε τα ηλεκτρονικά είδη που αναγράφουν BFR Free – αυτή η σήμανση σημαίνει πως τα συγκεκριμένα προϊόντα δεν έχουν επιβραδυντές φλόγας. Προτιμήστε να μην έχετε τηλεόραση στο δωμάτιό σας ή του παιδιού σας γιατί τις περισσότερες φορές την ξεχνάτε ανοικτή το βράδυ με αποτέλεσμα η συσκευή να υπερθερμαίνεται κάτι που έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση των βλαβερών ουσιών στην ατμόσφαιρα που αναπνέετε,

Είναι σαφές ότι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος είναι η πρόληψη. Επομένως λοιπόν για τις αγορές σας επιλέξτε προϊόντα με την ειδική σήμανση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (όπως π.χ. τη μαργαρίτα, CE, ή BFR Free). Προτιμήστε υποκατάστατα λαδομπογιάς που έχουν νερό για διαλύτη, όπως επίσης και υδατοδιαλυτό αστάρι. Αποφύγετε το μίνιο, περιέχει μόλυβδο, όπως επίσης και τα πλαστικά έπιπλα. Αγοράστε χαλιά ή μοκέτες που είναι καλής ποιότητας και αερίζετε συχνά το σπίτι.

Να θυμόσαστε πως η τελική επιλογή είναι πάντα η δική σας!

Δρ. Ράννια Λιώρη, Τοξικολόγος (PhD)