“Μαμά, μπαμπά είμαι γκέι”. Τελικά αποδέχεσαι το παιδί σου όπως εκείνο επιθυμεί;
Τι αισθάνεται ένας γονιός όταν του ανακοινώνει το παιδί του ότι είναι γκέι ή τρανς;
«Αναγκάστηκα να φύγω από το σπίτι μου στα 14, εκδιώχθηκα… Έφυγα από μια κατάσταση που δεν μπορούσε να γίνει χειρότερη, τι χειρότερο να μου συνέβαινε δηλαδή; Τη βία την είχα δεδομένη στο σπίτι, ιδίως από τότε που ανακάλυψαν την προτίμησή μου στα αγόρια, απ’ όλην την οικογένεια, πατέρα και αδέλφια, με την ανοχή της μάνας μου».
«Αυτοεκπαιδεύτηκα να είμαι δυνατή, να μην περιμένω από κανέναν, να μην υπάρχει σημείο αναφοράς, αυτό είναι και το μεγάλο μου τραύμα, δεν είπα ποτέ μητέρα, πατέρας, αδελφός, αδελφή, έμαθα να στηρίζομαι μόνο στα δικά μου χέρια. Κινήθηκα και στις παρυφές της παρανομίας, δεδομένου ότι οι γονείς μου με έκλεισαν και στο αναμορφωτήριο τρία χρόνια, δεν τελείωσα το εξατάξιο τότε σχολείο…», εξομολογήθηκε σε μία από τις συνεντεύξεις της η γνωστή τρανς ηθοποιός και συγγραφέας Μπέτυ Βακαλίδου. Ένα σύντομο βιογραφικό στο BiblioNet.
Τη δύσκολη δεκαετία του ’60, κατά την οποία μεγάλωσε η Μπέτυ, το να μην είσαι «σαν τα άλλα παιδιά», να πετάς από πάνω σου την ταμπέλα του «κανονικού», να μην χωράς στο καλούπι της ετεροκανονικότητας ή να δυσφορείς με το βιολογικό σου φύλο, αντιμετωπιζόταν ως «αμαρτία» που έπρεπε να τιμωρηθεί και να εξοστρακιστεί στο περιθώριο της ζωής.
Μόνο που η απόρριψη δεν ξεκινούσε από την κοινωνία. Κατέληγε εκεί, αφού είχε πρωταρχικά σχηματοποιηθεί στον τόπο που είναι συνυφασμένος με την αγάπη, τη γαλήνη και την προστασία της παιδικότητας. Η απόρριψη ξεκινούσε σχεδόν πάντα από την οικογένεια.
Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Η σύγχρονη ακαδημαϊκή σκέψη αποπαθολογικοποίησε την ομοφυλοφιλία και κατέδειξε την πολλαπλότητα της σεξουαλικότητας και των έμφυλων ταυτοτήτων. Η ίδια η ΛΟΑΤ κοινότητα διεκδίκησε την ορατότητα και την ισότητά της στη δημόσια σφαίρα. Ωστόσο, η ιδιωτική σφαίρα, αυτή που αναπτύσσεται στα στεγανοποιημένα τετραγωνικά του οικογενειακού βίου, αποδείχθηκε αρκετά ανθεκτική στην αναπαραγωγή των έμφυλων στερεοτύπων και διατήρησε για τον εαυτό της το ρόλο της “αστυνομίας φύλου”, που ασκεί σκληρή επιτήρηση ήδη από την κούνια για να διασφαλίσει την ομαλή ανατροφή ετεροφυλόφιλων ενηλίκων και την πειθαρχική συμμόρφωση όσων “αποκλίνουν” από αυτόν το στόχο.
Ακόμα και σήμερα υπάρχουν ΛΟΑΤ έφηβοι που δε βρίσκουν κατανόηση στην οικογένειά τους και σημαδεύονται από το αποτύπωμα της πρωτογενούς απόρριψης. Γονείς που ντρέπονται για τα παιδιά τους, που τα πιέζουν, τα τρέχουν σε κάθε λογής ψυχιάτρους για να «αλλάξουν», τα απομονώνουν ή ακόμα και ασκούν βία πάνω τους, εγκαταλείποντάς τα επί της ουσίας εκτεθειμένα, ευάλωτα και μόνα απέναντι στον κοινωνικό κανιβαλισμό.
Δίπλα, ή για την ακρίβεια απέναντι σε αυτούς τους γονείς, υπάρχουν οικογένειες που απαγκιστρώνονται από τον ναρκισσισμό τους και υποστηρίζουν τις επιλογές των παιδιών τους. Στέκονται στο πλευρό τους, αγκαλιάζουν την ετερότητά τους και υφαίνουν ένα πέπλο φροντίδας που τα συντροφεύει στην υπόλοιπη ζωή τους.
Μπορεί να έχουν αμηχανία, αντιφάσεις ή ακόμα και πλημμελή ενημέρωση γι’ αυτά τα ζητήματα, μπορεί να νιώθουν και οι ίδιοι μόνοι σε αυτήν τη διαδικασία, να μην βρίσκουν ένα δίκτυο υποστηρικτικών δομών που θα τους βοηθήσει, ωστόσο, βαθιά προσηλωμένοι στην έννοια της άδολης γονεϊκής αγάπης, χαράσσουν ένα πολύχρωμο μονοπάτι συμπερίληψης, έναν διαφορετικό τρόπο να υπάρχουν μαζί με τα παιδιά τους έξω από το δεσποτικό πλαίσιο του συντηρητισμού.
Η Μαρία, επικεφαλής μιας μονογονεϊκής οικογενείας με ένα νεαρό τρανς αγόρι, διηγείται την εμπειρία της στο inside story: «Όταν το έμαθα έφυγε η γη κάτω από τα πόδια μου. Να σου πω την αλήθεια, δεν καταλάβαινα ακριβώς τι μου έλεγε, νόμιζα ότι ήταν λεσβία. Παρότι αυτοπροσδιοριζόμουν ως ένας ανοιχτός άνθρωπος, δεν μπορούσα να διανοηθώ τον εαυτό μου σ’ αυτήν τη διαδικασία».
«Στην αρχή με έπιασαν οι ενοχές και σκεφτόμουν τι έκανα λάθος. Άρχισα να τρέχω σε ειδικούς που με τρελάνανε. Ένας από αυτούς μάλιστα μου είπε ότι αν ήταν δικό του παιδί, θα του ’ριχνε δύο σφαλιάρες να συνέλθει. Στα 19 του ο γιος μου το είπε όσο πιο ξεκάθαρα γινόταν. Είχα αποφασίσει ότι θα στηρίξω το παιδί μου. Η πρώτη κουβέντα που του είπα ήταν πως ό,τι κι αν γίνει είμαι μαζί σου και αυτό είναι το σπίτι σου».
«Για μένα, βέβαια, όλο αυτό έμοιαζε σαν να πρέπει να ανέβω το Έβερεστ, ενώ ακόμα μπουσουλάω. Όταν ξεκίνησε τη διαδικασία της μετάβασης έγινε άλλος άνθρωπος. Άρχισε να ανθίζει το παιδί μου, να είναι χαρούμενο». Ο γιος της Μαρίας πλέον έχει ολοκληρώσει τη μετάβασή του και τώρα παλεύει με το τέρας της γραφειοκρατίας για να φτιάξει τα χαρτιά του.
Η ίδια είναι αισιόδοξη και πιστεύει ότι οι συνειδήσεις αλλάζουν, με κόπο και πόνο μεν, αλλά αλλάζουν. «Εγώ μεγάλωσα με την εντολή να μην έχουμε σεξουαλικές σχέσεις πριν το γάμο. Αυτό δεν ισχύει πια. Πιστεύω ότι τα πράγματα μπορούν να βελτιωθούν, αλλά πρέπει κι εμείς οι γονείς με τη στάση μας να προωθούμε αυτήν την αλλαγή. Πέρασα πολύ δύσκολα τόσον καιρό που ήμουν μόνη μου σ’ αυτό. Τώρα θεωρώ υποχρέωσή μου να βοηθήσω άλλους γονείς, που αντιμετωπίζουν για πρώτη φορά αυτήν την κατάσταση», λέει.
Αυτήν ακριβώς την ανάγκη για συζήτηση, μοίρασμα και αλληλεγγύη ήρθε να καλύψει η σχετικά νεοφώτιστη ομάδα «Υπερήφανοι ΓονείςΗ σελίδα της ομάδας στο Facebook».
Συγκροτήθηκε πριν έναν χρόνο από γονείς ΛΟΑΤ παιδιών, που ήθελαν να επικοινωνήσουν και να κοινωνικοποιηθούν σε ένα ασφαλές και μη επικριτικό περιβάλλον. Σκοπός της ομάδας είναι να ενημερώσει αλλά και να ενδυναμώσει τους γονείς, ώστε να αποβάλουν τα αισθήματα ντροπής που τους κληροδότησε ένας ομοφοβικός και τρανσφοβικός κόσμος και να σταθούν αρωγοί στις προσπάθειες σεξουαλικής ή έμφυλης χειραφέτησης των παιδιών τους.
Η ομάδα ξεκίνησε με έναν πυρήνα 10 ατόμων, που πλέον έχει διπλασιαστεί. Συναντιούνται δύο φορές τον μήνα και συζητάνε για όλα όσα τους απασχολούν, για τα βιώματά τους, για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, για θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος, όπως το νομοσχέδιοΗ αναγγελία της διαβούλευσης για το νομοσχέδιο για την ταυτότητα φύλου που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε διαβούλευση. Ανταλλάσσουν εμπειρίες και συμβουλές μεταξύ τους για μια σειρά από πρακτικά ζητήματα, που σχετίζονται με την καθημερινότητα των παιδιών τους.
Αυτή η συνύπαρξη, σαν ένα πρόπλασμα κοινότητας, έχει μια ορατή ευεργετική επίδραση σε όσους και όσες εμπλέκονται. Λειτουργεί λυτρωτικά και απελευθερωτικά.
«Ο γιος μου είναι γκέι. Έκανε coming out σε ηλικία 21 ετών. Η αρχική μου αντίδραση ήταν πολύ αρνητική. Δεν μπορούσα να το δεχτώ με τίποτα. Ο άνδρας μου ήταν πιο θετικός. Γενικά όμως δεν ήμασταν καθόλου προετοιμασμένοι γι’ αυτό. Ο γιος μου ανέλαβε να μας εκπαιδεύσει. Μας ενημέρωσε για την ύπαρξη της ομάδας και πήγαμε».
«Στην αρχή νιώθαμε πολύ άβολα. Γρήγορα διαπιστώσαμε ότι μας έκανε καλό και συνεχίσαμε. Εγώ έγινα καλύτερος άνθρωπος μέσα από αυτό. Έμαθα να σκέφτομαι τα πράγματα διαφορετικά. Παλιά μπορεί και για άλλες κοινωνικές κατηγορίες, όπως οι μετανάστες, να είχα πιο επιφυλακτική στάση. Άνοιξε το μυαλό και η καρδιά μου. Μπήκα σ’ έναν δρόμο κατανόησης και συμπερίληψης».
«Δεν φτάνει το bullying που υφίστανται τα παιδιά μας, χρειάζεται να έχουν και τους γονείς τους εναντίον τους; Πρέπει εμείς οι γονείς να συμβάλουμε και να επηρεάσουμε την κοινωνία, ώστε στο μέλλον να έχουμε λιγότερες αυτοκτονίες και λιγότερη απομόνωση των ΛΟΑΤ παιδιών», υποστηρίζει η Μαίρη Πουλάκη.
Σε αυτήν την τελευταία αποστροφή της Μαίρης κρύβεται μια επώδυνη αλήθεια. Τα ΛΟΑΤ άτομα υποφέρουν από πολλαπλές διακρίσεις«Η LGBT νεολαία υποφέρει περισσότερο απ΄τον σχολικό εκφοβισμό», avmag.gr, τις οποίες βιώνουν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους. Βάσει των στοιχείων πανευρωπαϊκής έρευνας“EU LGBT survey – European Union lesbian, gay, bisexual and transgender survey – Results at a glance” του Οργανισμού Θεμελιωδών ΔικαιωμάτωνΗ ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δημοσιεύτηκε το 2013, ο μέσος όρος των ατόμων που υφίσταντο βία και υποτιμητικές συμπεριφορές λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου στην εκπαίδευση ήταν 68%. Για την Ελλάδα ειδικότερα, προέκυψε ότι το 95% των ΛΟΑΤ μαθητών απέκρυψαν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου από το σχολείο.
Αυτή είναι μια πολύ μικρή αλλά ενδεικτική στατιστική αποτύπωση της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας που διέπει την κοινωνία μας και μετατρέπει την εφηβεία των ΛΟΑΤ ανθρώπων από σκίρτημα χαράς σε εσωτερικευμένο μαρτύριο. Εκατοντάδες παιδιά ταλαιπωρούνται καθημερινά από ταπεινώσεις και προσβολές και αποκόπτονται απότομα από την ανεμελιά της νεανικότητάς τους.
Η στάση της οικογένειας σε αυτήν την ιστορία παίζει καθοριστικό ρόλο«LGBT Έφηβοι & Ψυχική Υγεία», άρθρο του ψυχολόγου Γιώργου Μπρεκουλάκη που δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό Ψυχολογίας, Πολιτισμού & Συνειδητότητας “animartists” και αναδημοσιεύεται στο rainbowschool.gr, καθώς μπορεί να αμβλύνει ή να πολλαπλασιάσει τις πιέσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος. Τα ΛΟΑΤ παιδιά που δεν απολαμβάνουν την αποδοχή και την εμπιστοσύνη της οικογένειάς τους εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών, κατάθλιψης, χρήσης ουσιών.
Ερευνά του πανεπιστημίου του Σαν Φρανσίσκο έδειξε“Family Acceptance of LGBT Adolescents Protects Against Depression, Substance Abuse and Suicidal Behavior”, Family Acceptance Project, San Francisco State University ότι εάν, για παράδειγμα, αποκλείσεις ένα γκέι παιδί από τις δραστηριότητες της οικογένειας εξαιτίας της σεξουαλικότητάς του, θα έχει τρεις φορές υψηλότερες πιθανότητες να προχωρήσει σε απόπειρα αυτοκτονίας ή να έχει τέτοιες σκέψεις. Άλλη έρευνα του υπουργείου Παιδείας της Βόρειας Ιρλανδίας κατέγραψε ότι τα ΛΟΑΤ παιδιά, εξαιτίας της απόρριψης που δέχονται στο σχολείο και την οικογένεια, έχουν πέντε φορές υψηλότερες πιθανότητες να χρειαστούν φαρμακευτική υποστήριξη για την κατάθλιψη, δυόμιση φορές υψηλότερες πιθανότητες να προχωρήσουν σε αυτοτραυματισμούς και τουλάχιστον τρεις φορές υψηλότερες πιθανότητες να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας.
Σε όλες τις διεθνείς μελέτες εντοπίζεται μια σαφής συσχέτιση ανάμεσα στη στάση της οικογένειας και την ψυχική υγεία των ΛΟΑΤ ατόμων.
«Η οικογένεια αποτελεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί αναπτύσσει την προσωπικότητά του και ξεδιπλώνει τις δεξιότητές του. Όταν ένα τόσο πυρηνικό του κομμάτι όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή η ταυτότητα φύλου δεν μπορούν όχι μόνο να καθρεφτιστούν, αλλά ούτε καν να εκφραστούν μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο, τότε τραυματίζεται ένα μεγάλο κομμάτι της προσωπικότητάς του, που έχει να κάνει με τον τρόπο που σχετίζεται με άλλους ανθρώπους αλλά και με το ποια εικόνα διαμορφώνει το ίδιο για τον εαυτό του», αναφέρει η Εύα Σπίνου, ψυχολόγος και συντονίστρια της ομάδας «Υπερήφανοι Γονείς».
«Είναι σαν να ζει ως κατάσκοπος σε μία εχθρική χώρα. Πρέπει συνεχώς να λέει ψέματα και να καλύπτει τα ίχνη του, για να μην τον ανακαλύψουν. Η άγνοια ή, ακόμα χειρότερα, η στρεβλή πληροφόρηση και η αναπαραγωγή αρνητικών στερεοτύπων και πεποιθήσεων οδηγεί τις οικογένειες σε ακραίες και, πολλές φορές, βίαιες συμπεριφορές. Αυτό έχει πολύ σημαντικές επιπτώσεις στην αυταξία του ατόμου».
«Αν όμως η οικογένεια επικυρώσει την ταυτότητα του ΛΟΑΤ παιδιού και δημιουργήσει ένα ασφαλές καταφύγιο, όπου κυριαρχεί η αγάπη, η φροντίδα και ο σεβασμός, τότε το εμπλουτίζει και το ενδυναμώνει, δίνοντάς του πολύ σημαντικά εφόδια», προσθέτει η κα Σπίνου. « Αν συγκρίνουμε με το τι συνέβαινε 20 ή ακόμα και 10 χρόνια πριν, μπορούμε να πούμε ότι σαφώς έχει σημειωθεί αρκετή πρόοδος, αλλά οι συνθήκες απέχουν πολύ από το να τις χαρακτηρίσουμε ιδανικές», συμπληρώνει.
Πράγματι, οι συνθήκες παραμένουν σε μεγάλο βαθμό δυσβάσταχτες για τους νέους που αποκαλύπτονται στις οικογένειές τους. Τα παιδιά συχνά δεν εκλαμβάνονται ως υποκείμενα με δυνατότητες διακυβέρνησης του σώματος και του εαυτού, αλλά ως αντικείμενα προβολής ενήλικων φαντασιώσεων. Τα γραφεία των οργανώσεων που ασχολούνται με τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ ατόμων είναι γεμάτα με καταγγελίες νέων ανθρώπων που εκδιώχθηκαν από το σπίτι τους, που υπέστησαν βία ή που σύρθηκαν σε κάθε λογής απίθανες «θεραπείες».
Ακόμα περισσότερα είναι ίσως τα περιστατικά που δεν σπάνε το οικογενειακό “άβατο” και παραμένουν αποσιωπημένα, να δηλητηριάζουν με αισθήματα ενοχής τον ψυχισμό νέων ανθρώπων που δεν εκπλήρωσαν τις επιβεβλημένες νόρμες για τη «θηλυκότητα» και την «αρρενωπότητα». Η οικογένεια είναι το καθρέφτισμα ενός ηθικοπλαστικού και σεμνότυφου κοινωνικού πλαισίου.
Αλλά ευτυχώς πλέον αυτό το πλαίσιο ραγίζει. Ολοένα και περισσότεροι γονείς εμφανίζονται απρόθυμοι να μετατρέψουν το σπίτι τους σε σκηνή μιας συμβολικής “θυσίας” του παιδιού τους, προς χάρη του κοινωνικού καθωσπρεπισμού.
Ο Ανδρέας Παγώνης είναι εκπαιδευτικός και πατέρας ενός τρανς αγοριού 21 ετών. Ο ίδιος και η σύζυγός του δεν ταλαντεύτηκαν ιδιαίτερα όταν το έμαθαν. Στήριξαν και στηρίζουν το δικαίωμα του παιδιού τους να ζήσει σαν ελεύθερος άνθρωπος.
«Κανένας μας δεν πέταξε από τη χαρά του μόλις το έμαθε, αλλά αρχίζεις και σκέφτεσαι τελικά τι σ’ ενδιαφέρει περισσότερο, η γνώμη των άλλων ή η αγάπη του παιδιού σου; Εγώ αποφάσισα την αγάπη του παιδιού μου. Το τι θα πει ο κόσμος σαν αντίληψη έχει καταστρέψει πολλά μυαλά. Υπάρχει άγνοια».
«Κι εγώ είχα άγνοια, όταν πρώτη φορά το παιδί μου σε ηλικία 13 ετών μου εξήγησε πώς αισθάνεται. Δούλεψα πολύ με τον εαυτό μου για να το διαχειριστώ. Υπάρχουν πολλά προβλήματα που πρέπει να λύσουμε. Υπάρχει bullying. Εγώ φοβάμαι συχνά για το παιδί μου. Υπάρχει γραφειοκρατία. Για το πιο απλό πράγμα του κόσμου, για να ανανεώσει π.χ. την κάρτα για τις συγκοινωνίες, ο γιος μου πρέπει να δώσει λογαριασμό στον οποιοδήποτε που θα τον ρωτήσει αν η κοπέλα στην ταυτότητα είναι η αδερφή του».
«Τώρα προσπαθούμε να αλλάξουμε τα χαρτιά του και ελπίζουμε το καινούργιο νομοσχέδιο –παρά τις αδυναμίες που έχει– να διευκολύνει την κατάσταση. Παρακολουθούμε την ομάδα που μας βοηθάει κι εμείς με τη σειρά μας βοηθάμε άλλους γονείς, που έρχονται πανικόβλητοι. Είναι πολύ βασικό να είναι δίπλα σου οι γονείς σου για να σταθείς στα πόδια σου και να ζήσεις όπως εσύ θέλεις. Εγώ δεν ντρέπομαι για τίποτα. Δεν έκανα κάτι κακό, ούτε το παιδί μου έκανε κάτι κακό. Είμαι υπερήφανος για το παιδί μου», λέει.
Θυμάμαι την ταινία Prayers for BobbyΟ τίτλος στο IMDB, την αληθινή σπαρακτική ιστορία του Μπόμπι Γκρίφιθ που αυτοκτόνησε, μετά από τις αλλεπάλληλες προσπάθειες των θρησκόληπτων γονιών του να τον “θεραπεύσουν”. Θυμάμαι κι άλλες ιστορίες, που δεν έγιναν ταινίες, ανθρώπων που σακατεύτηκαν ή που υπέγραψαν ένα ισόβιο συμβόλαιο με την καταπίεση και τη δυστυχία.
Ένας και κάτι αιώνας ψυχανάλυσης ήταν αρκετός για να μας μάθει ότι οι γονείς μας, οι πρώτοι άνθρωποι που συναντάμε στο φευγαλέο πέρασμά μας από τη ζωή, το πρώτο μας άγγιγμα και ο πρώτος μας ήχος, δεν φεύγουν ποτέ από δίπλα μας. Μας ακολουθούν πάντα –με την παρουσία ή την απουσία τους. Είναι η πελώρια αγκαλιά που μας προστατεύει, ή η τρομακτική απειλή που μας πληγώνει. Είναι ένα κομμάτι δικό μας.
Κι αν είναι σπασμένο, αιμορραγεί συνέχεια. Με αυτήν την έννοια, αυτή η ομάδα που συζητούσε ζωηρά και ακομπλεξάριστα γύρω από ένα τραπέζι με σπιτικές λιχουδιές και με μοναδικό γνώμονα την ευτυχία των παιδιών της, με γέμισε αισιοδοξία. Γιατί περήφανοι γονείς, σημαίνει περήφανα παιδιά.
Μαρία Λούκα
