Φίλοι… κατά φαντασία
Οι φανταστικοί φίλοι των παιδιών δεν χρειάζεται να σας ανησυχούν
«Δείξε μου το φίλο σου να σου πω ποιος είσαι» λέει η γνωστή παροιμία, αλλά αυτό δεν ισχύει πάντα για όλους τους φίλους των μικρών παιδιών. Η εξήγηση: κάποιοι από τους φίλους τους είναι φανταστικοί. Η ύπαρξη φανταστικών φίλων αποτελεί ένα φυσιολογικό στάδιο της υγιούς ανάπτυξης του παιδιού. Τα παιδιά χρησιμοποιούν τους φανταστικούς τους φίλους για να εξασκήσουν γλωσσικές δεξιότητες ή να τονώσουν την αυτοπεποίθησή τους. Επίσης, τους βοηθούν σε παιχνίδια ρόλων. Τα παιδιά που εμφανίζουν φανταστικούς φίλους έχει παρατηρηθεί ότι διαθέτουν καλύτερη άρθρωση, πιο αναπτυγμένη δημιουργικότητα και υψηλότερη αυτοεκτίμηση.
Σε πολλούς γονείς είναι οικείος ο ήχος από «συνομιλίες» που ακούγονται από το παιδικό δωμάτιο. Αν τα ρωτήσουν με ποιον μιλάνε, η συνηθισμένη απάντηση είναι «Σε κανέναν». Μελέτες που έχουν ασχοληθεί με το φαινόμενο της ανάπτυξης φανταστικών φίλων στην παιδική ηλικία υποστηρίζουν ότι στην περίπτωση που κάποιος γονιός κάνει υπερβολικά πολλές ερωτήσεις ή, ακόμα χειρότερα, προσπαθήσει να έρθει σε επαφή με την αόρατη συντροφιά τους, τότε ο φανταστικός τους φίλος εξαφανίζεται με τον ίδιο μαγικό τρόπο όπως αρχικά εμφανίστηκε. Συνεπώς, όταν ακούσετε το μικρό σας να συνομιλεί με την αόρατη συντροφιά του, είναι καλύτερο να μην ανακατευτείτε…
Η ύπαρξη φανταστικών φίλων μπορεί να είναι ευεργετική για πολλούς λόγους:
* Τους βοηθάνε να αναπτύξουν το αίσθημα της συντροφικότητας.
* Εξελίσσουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους.
* Αποτελούν έναν ασφαλή τρόπο για να δοκιμάσουν τα παιδιά διαφορετικές δράσεις, έχοντας περισσότερη αυτοπεποίθηση καθώς νιώθουν τη “συμπαράσταση” του φανταστικού τους φίλου.
* Τους δίνουν τη δυνατότητα να βιώσουν πρωτόγνωρα συναισθήματα, χωρίς να αισθάνονται άσχημα ή ενοχές, όπως για παράδειγμα, φόβο, θυμό ή ζήλια.
* Τους επιτρέπουν να έχουν τον έλεγχο κάποιου άλλου και να είναι υπεύθυνοι γι’ αυτόν, σε μια φάση της ζωής τους που οι γονείς τους είναι υπεύθυνοι για εκείνα και είναι αυτοί που έχουν λόγο για κάθε τους πράξη.
* Τους εξασφαλίζουν έναν κόσμο στον οποίο έχουν πρόσβαση μόνο τα ίδια και ένα είδος ιδιωτικής ζωής μακριά από τα αδιάκριτα μάτια των μεγάλων.
* Πολλές φορές τους διευκολύνουν στο να βάλουν όρια στη συμπεριφορά τους και να καταλάβουν τη διαφορά μεταξύ σωστού και λάθους.
* Συχνά μπορεί να αποτελέσουν το άλλοθι ή τη δικαιολογία για κάποια άσχημη συμπεριφορά τους, για παράδειγμα κάποια ζημιά ή κάποιο ψέμα.
* Μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως μεσάζοντας για να εκφράσουν κάποιο παράπονο ή επιθυμία τους στους γονείς τους: για παράδειγμα “στο φίλο μου του αρέσει να ακούει ένα παραμύθι προτού κοιμηθεί”.
* Τέλος, οι φανταστικοί φίλοι δεν αντικαθιστούν τους αληθινούς και ούτε αποτελούν εμπόδιο στα παιδιά για να τους αποκτήσουν, αντίθετα τα κάνουν λιγότερα ντροπαλά και -συνεπώς-, αργότερα στο σχολείο, πιο δημοφιλή.
Πώς και γιατί δημιουργούνται οι φανταστικοί φίλοι
Τα παιδιά μέχρι την ηλικία των έξι χρόνων συγχέουν τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας και δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το αληθινό από το ψεύτικο. Δεν υπάρχει πάντα κάποια συγκεκριμένη αιτία που κρύβεται πίσω από την εμφάνισή τους. Κάποιες φορές, ωστόσο, έχει παρατηρηθεί να συμπίπτουν χρονικά με την απόκτηση νέου μωρού στην οικογένεια, οπότε το παιδί αισθάνεται ίσως για κάποιο διάστημα παραμελημένο, βγαίνοντας από το κέντρο ενδιαφέροντος στο οποίο βρισκόταν τόσο καιρό, και ο φανταστικός φίλος τον βοηθάει να αντιμετωπίσει το άγχος που συνεπάγεται για αυτόν η έλευση του νέου μέλους.
Άλλες φορές, πάλι, μπορεί ο φανταστικός φίλος να δημιουργηθεί για να τον βοηθήσει να αντιμετωπίσει την απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου (ίσως της γιαγιάς ή του παππού), ή κάποια σημαντική αλλαγή στην οικογενειακή του κατάσταση, όπως για παράδειγμα ένα διαζύγιο ή μία μετακόμιση. Επίσης, υπάρχει η περίπτωση ο φανταστικός φίλος να αποτελεί την προσωποποίηση κάποιου αγαπημένου τους ήρωα (ίσως από το αγαπημένο τους παραμύθι ή την αγαπημένη τους τηλεοπτική παιδική σειρά) του οποίου τη συντροφιά θέλουν να παρατείνουν και να διατηρήσουν στην καθημερινότητά τους.
Τέλος, υπάρχει το ενδεχόμενο ο φανταστικός φίλος να μην έχει ανθρώπινα χαρακτηριστικά αλλά να αντιπροσωπεύει ένα ζωάκι και να δημιουργείται από την επιθυμία του παιδιού να αποκτήσει κάποιο κατοικίδιο.
Υπάρχει λόγος ανησυχίας;
Όταν διαπιστώσετε ότι το παιδί σας έχει αναπτύξει σχέσεις με κάποιον φανταστικό φίλο, μην πανικοβληθείτε και μην ανησυχήσετε, αλλά αντιμετωπίστε την κατάσταση με ψυχραιμία. Να θυμάστε ότι είναι ένα φυσιολογικό στάδιο της ανάπτυξής τους. Συνήθως, ο φανταστικός τους φίλος θα εξαφανιστεί στην ηλικία περίπου που το παιδί θα πάει στο δημοτικό σχολείο, όταν δηλαδή ο πραγματικός κόσμος θα τους είναι οικείος και πλέον πολύ πιο ενδιαφέρων απ’ ό,τι ο κόσμος της φαντασίας τους.
Ακόμα κι αν η ύπαρξη των φανταστικών φίλων συνεχιστεί και σε μεγαλύτερη ηλικία δεν θα πρέπει να τρομοκρατηθείτε αν αυτή η ύπαρξη δεν συνοδεύεται και από κάποια άλλα ανησυχητικά φαινόμενα που ενδέχεται να κρύβουν μια προβληματική συμπεριφορά που θα πρέπει να λάβετε υπόψη σας και ίσως να συζητήσετε με κάποιον ειδικό, όπως παιδοψυχολόγο. Η ύπαρξη φανταστικών φίλων θα μπορούσε, δηλαδή, να αποτελεί σημάδι συναισθηματικής διαταραχής όταν συνοδεύεται από έντονη μοναχικότητα, συμπτώματα μελαγχολίας ή ενδείξεις αντικοινωνικής συμπεριφοράς, όπως ξεσπάσματα βίας ή θυμού. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να εκτιμηθεί συνολικά η συμπεριφορά του παιδιού και να βγουν ειδικά συμπεράσματα που θα σας οδηγήσουν σε έναν ασφαλή τρόπο αντιμετώπισης και ενδεχομένως και στη δική σας αλλαγή στάσης απέναντι στο παιδί σας. Κάποιες φορές έχει παρατηρηθεί πως η ύπαρξη φανταστικών φίλων ευνοείται σε οικογένειες όπου υπάρχουν αυταρχικοί και απαιτητικοί γονείς. Ίσως, λοιπόν, η ύπαρξή τους να σας κινητοποιήσει ώστε να τροποποιήσετε τη συμπεριφορά σας αλλά και τις απαιτήσεις σας.
Σε γενικές γραμμές πάντως η ύπαρξη φανταστικών φίλων δεν συνάδει με προβληματικές συμπεριφορές κι αποτελεί απλώς ένα φυσιολογικό στάδιο της υγιούς ανάπτυξης του παιδιού, τους λόγους ωφέλειας μάλιστα τους έχουμε αναπτύξει αναλυτικά παραπάνω. Αυτό που θα θέλαμε να τονίσουμε κλείνοντας, είναι ότι σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να εκμεταλλευτείτε προς όφελός σας την ύπαρξή τους: για παράδειγμα να τους χρησιμοποιείτε για να αναγκάσετε το παιδί σας να κάνει κάτι («κοίτα, ο φίλος σου τρώει όλο του το φαγητό», «ο φίλος σου συμμαζεύει πάντα τα παιχνίδια του πριν πάει για ύπνο» κλπ.). Μην προσπαθήσετε να τον αγνοήσετε ή να τον προσβάλετε. Επίσης, καλό θα ήταν να μη δοκιμάσετε να τον οικειοποιηθείτε ή να τον κάνετε δικό σας φίλο. Αν το παιδί σας θέλει να συμμετέχετε στον φανταστικό του κόσμο, έχει καλώς. Διαφορετικά μην επιχειρήσετε να εισβάλετε με το ζόρι. Φερθείτε στο παιδί σας αλλά και στους πραγματικούς και φανταστικούς του φίλους με σεβασμό.