Μήπως η μητέρα σας ήταν ναρκισσίστρια;
Ό,τι και να κάνετε, αισθάνεστε ανεπαρκείς; Νιώθετε ότι δεν αξίζετε την αγάπη των άλλων; Δυσκολεύεστε να μπείτε συναισθηματικά στη θέση του άλλου; Αυτές μπορεί να είναι μερικές επιπτώσεις της ανατροφής σας από μια ναρκισσίστρια μητέρα, μια υπόθεση που παρουσιάζει ένα νέο, ενδιαφέρον βιβλίο ψυχολογίας.
Όταν η Αμερικανίδα δρ Karyl McBride άρχισε να εργάζεται ως θεραπεύτρια γάμου και οικογένειας, παρατήρησε ότι μοιραζόταν με τις θεραπευόμενές της κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Όπως υπερευαισθησία, έλλειψη πίστης στον εαυτό, αποτυχίες στις στενές σχέσεις, έλλειμμα αυτοπεποίθησης ανεξάρτητα από τα επιτεύγματα, καθώς και ένα γενικευμένο αίσθημα ανασφάλειας.
Συνδέοντας όλα τα παραπάνω με τη μητρική λειτουργία, η δρ Karyl McBride διαπίστωσε ότι υπάρχουν κάποιες μητέρες που έχουν τόσο μεγάλες συναισθηματικές ανάγκες και είναι τόσο απορροφημένες από τον εαυτό τους, που αδυνατούν να δώσουν στην κόρη τους συναισθηματική υποστήριξη και άνευ όρων αγάπη. Μέσα από τη μακροχρόνια κλινική εμπειρία της, κατανόησε πως οι προβληματικές σχέσεις των πελατισσών της με τις μητέρες τους, αλλά και η σχέση της ίδιας με τη δική της μητέρα, συνδέονται με το θέμα του μητρικού ναρκισσισμού.
«Όσο περισσότερα μάθαινα για το ναρκισσισμό και το πώς αυτός ξεδιπλώνεται στη σχέση μητέρας-κόρης, τόσο πιο πλήρως δεσμευόμουν στο να βοηθήσω να ενσταλαχτεί σε αυτές τις κόρες κατανόηση, εμπιστοσύνη και αγάπη για τον εαυτό τους», γράφει η δρ McBride στο καινούριο βιβλίο της «Υπάρχει χώρος για μένα;», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πορφύρα με εισαγωγή της Φωτεινής Τσαλίκογλου.
Πώς όμως θα αναγνωρίσουμε κάποιον που υποφέρει από τη διαταραχή του ναρκισσισμού (γιατί περί διαταραχής πρόκειται); Αυτά είναι τα 9 διαγνωστικά κριτήρια σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM):
1. Μεγαλειώδης αίσθηση για τη σημασία του εαυτού του-της, αίσθηση μεγαλείου, για παράδειγμα υπερβάλλει όσον αφορά σε προσωπικά επιτεύγματα και ταλέντα, κι αναμένει να αναγνωρίζεται η υπεροχή του-της, χωρίς τα αντίστοιχα επιτεύγματα.
2. Απασχολείται με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, λάμψης, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης.
3. Πιστεύει πως είναι ιδιαίτερος- ή, και μοναδικός-ή, και πως μπορούν να τον –την καταλάβουν (ή πως πρέπει να κάνει παρέα, να σχετίζεται) μόνον άλλοι εξίσου ιδιαίτεροι ή υψηλά ιστάμενοι άνθρωποι (ή θεσμοί).
4. Αξιώνει υπέρμετρο θαυμασμό. Παράδειγμα: η μητέρα που απαιτεί επαίνους και εγκώμια για όλα όσα έχει κάνει για τα παιδιά της.
5. Συμπεριφέρεται σαν να έχει αυτονόητα δικαιώματα, λ.χ. παράλογες προσδοκίες για ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση ή αυτόματη συμμόρφωση με τις προσδοκίες που έχει.
6. Λειτουργεί εκμεταλλευτικά στις διαπροσωπικές σχέσεις, λ.χ. εκμεταλλεύεται τους άλλους για την επίτευξη των στόχων του-της.
7. Απουσία ενσυναίσθησης: Είναι απρόθυμος-η να αναγνωρίσει (ή να ταυτιστεί με) τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων.
8. Φθονεί συχνά τους άλλους ή πιστεύει πως οι άλλοι τον-τη φθονούν.
9. Επιδεικνύει αλαζονεία, η στάση και η συμπεριφορά του-της δείχνει περιφρόνηση.
«Καθένα από αυτά τα 9 χαρακτηριστικά», σχολιάζει η συγγραφέας, «εκδηλώνεται μέσα από συμπεριφορές που λένε: “Όλα περιστρέφονται γύρω από μένα” και “Είσαι λίγη”». Οι νάρκισσοι δεν διαθέτουν ενσυναίσθηση κι αδυνατούν να δείξουν αγάπη. Η συναισθηματική τους ζωή δείχνει επιφανειακή, κι ο κόσμος τους είναι επικεντρωμένος στην εικόνα, το φαίνεσθαι».
Αν η μητέρα σας παρουσιάζει πολλά από τα παραπάνω χαρακτηριστικά, ίσως νιώθετε πως δεν σας γνωρίζει στ’ αλήθεια, καθώς ποτέ δεν έχει αφιερώσει χρόνο στο να επικεντρωθεί στο ποια είστε πραγματικά. «Εμείς, ως κόρες ναρκισσιστικών μητέρων, πιστεύουμε πως πρέπει να είμαστε εκεί για εκείνες –και πως ο ρόλος μας είναι να εξυπηρετούμε τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες τους– ακόμα και σε πολύ νεαρή ηλικία. Αλλιώς, δεν αισθανόμαστε πως έχουμε κάποια σημασία για εκείνες.
»Χωρίς ενσυναίσθηση και αγάπη από τη μητέρα της, η κόρη στερείται έναν αληθινό συναισθηματικό σύνδεσμο μαζί της κι αισθάνεται πως κάτι λείπει. Οι απολύτως απαραίτητες ανάγκες της μένουν ανεκπλήρωτες. Σε σοβαρές περιπτώσεις μητρικού ναρκισσισμού, όταν συνυπάρχει παραμέληση ή και κακοποίηση, η γονεϊκή φροντίδα απουσιάζει στο πιο στοιχειώδες επίπεδο. Σε περιπτώσεις πιο ανεπαίσθητες, τα κορίτσια μεγαλώνουν νιώθοντας άδειες και αποστερημένες, χωρίς να καταλαβαίνουν γιατί», προσθέτει η συγγραφέας.
Όταν οι κόρες μιας ναρκισσίστριας γίνονται οι ίδιες μητέρες
Σε κάποιες περιπτώσεις, αμαρτίες γονέων παιδεύουσι όχι μόνο τέκνα αλλά και εγγόνια, για να παραφράσουμε το γνωστό ρητό. Μια μεγάλη αγωνία για την κόρη μιας ναρκισσίστριας γυναίκας, όταν γίνεται η ίδια μητέρα, είναι, κοινώς, να «μη γίνει σαν τη μητέρα της». «Το να σπάσεις τον κύκλο αποτελεί πρόκληση, όταν δεν έχεις ένα θετικό πρότυπο για το ρόλο της μητέρας», τονίζει η δρ McBride. Παρακάτω η συγγραφέας παρουσιάζει μερικές από τις παγίδες στις οποίες μπορεί να πέφτουμε όταν γινόμαστε οι ίδιοι γονείς:
-Προσπαθώντας να λειτουργήσουμε με τρόπο εκ διαμέτρου αντίθετο σε σχέση με τη μητέρα μας, πηγαίνουμε στο άλλο άκρο. «Εάν, για παράδειγμα, η μητέρα σας ήταν καταβροχθιστική, πιθανόν θα αποφασίσετε πως σε καμία περίπτωση δεν θα γίνετε μια πνιγηρή μητέρα, αλλά θα καταλήξετε να κάνετε το ακριβώς αντίθετο, πράγμα που θα κάνει το παιδί να αισθάνεται, σε κάποιο βαθμό, πως το αγνοούν», εξηγεί η συγγραφέας και προσθέτει: «Το κλειδί είναι να βρει κανείς μια μέση οδό, στην οποία θα μπορεί να πορευθεί ως στοργικός γονιός με τις δικές του αξίες».
-Δεν γνωρίζουμε πώς να καλλιεργήσουμε στα παιδιά μας την ενσυναίσθηση. Εάν αυτή η ικανότητα, να μπαίνουμε συναισθηματικά στη θέση του άλλου, δεν διδάχθηκε σε εμάς όταν ήμασταν παιδιά, θα χρειαστούμε δουλειά για να την αναπτύξουμε οι ίδιοι και να τη διδάξουμε στη δική μας οικογένεια.
-Αντιμετωπίζουμε το παιδί μας ως «το διακεκριμένο μαθητή» και δυσκολευόμαστε να δούμε ποιο είναι στ’ αλήθεια. Όμως τα παιδιά μας δεν είναι τα επιτεύγματά τους, παρόλο που μπορεί να γαλουχηθήκαμε, από τη ναρκισσίστρια μητέρα μας, έτσι ώστε να πιστέψουμε αυτό το κλισέ.
-Προσπαθούμε να γίνουμε φίλες με τα παιδιά μας: Η συγγραφέας παρουσιάζει εδώ το παράδειγμα μιας θεραπευόμενής της, της Τζαν, η οποία καθώς είχε μεγαλώσει από μια ψυχοσωματική ναρκισσιστική μητέρα, έπεφτε στην παγίδα ενός παρόμοιου μοτίβου συμπεριφοράς απέναντι στα παιδιά της, προσδοκώντας από εκείνα να τη φροντίσουν συναισθηματικά. Ωστόσο ο γονεϊκός ρόλος μας είναι να παρέχουμε εμείς καθοδήγηση, ενσυναίσθηση και κατανόηση στα παιδιά μας, όχι το αντίστροφο, όπως συμβαίνει σε πολλές οικογένειες με ναρκισσιστικούς γονείς.
-Αφήνουμε τη φροντίδα του εαυτού μας να μας απορροφήσει ολοκληρωτικά: Η ειδικός παρουσιάζει το παράδειγμα μιας άλλης γυναίκας, της Μάρνι, η οποία αντί να δώσει στα τρία παιδιά της το χρόνο και την προσοχή που είχαν ανάγκη, αποφάσισε να προχωρήσει στην προσωπική της «θεραπεία» φροντίζοντας τον εαυτό της με πολυτελή ρούχα, εξωτικά ταξίδια και πανάκριβα κοσμήματα. Οι γυναίκες που αναπαράγουν το ναρκισσιστικό πρότυπο της μητέρας τους εστιάζουν με μη υγιείς τρόπους στον εαυτό τους, παρόλο που ξέρουν από πρώτο χέρι πόσο επιβλαβής ήταν η στάση που είχε η μητέρα τους.
Σπάζοντας το φαύλο κύκλο
Χονδρικά, τα βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε αν είστε κόρη ναρκισσιστικής μητέρας, είναι τα εξής, σύμφωνα με την δρ Karyl McBride:
-Αποδεχτείτε τους περιορισμούς της μητέρας σας και θρηνήστε που δεν είχατε ποτέ τη μητέρα που θέλατε.
-Αποχωριστείτε ψυχολογικά από τη μητέρα σας κι αναπλαισιώστε τα αρνητικά μηνύματα που απορροφήσατε από αυτήν σε θετικά.
-Αναπτύξτε και αποδεχτείτε τη δική σας ταυτότητα, τα δικά σας συναισθήματα και επιθυμίες.
-Αντιμετωπίστε τη μητέρα σας με ένα διαφορετικό, υγιή τρόπο.
-Εργαστείτε για να αναγνωρίσετε τα δικά σας ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, και αρνηθείτε να τα κληροδοτήσετε στα παιδιά σας.
Τίποτα, φυσικά, δεν μπορεί να αντικαταστήσει την καθοδήγηση από έναν ειδικό ψυχικής υγείας, στον οποίο δεν πρέπει να διστάσετε να απευθυνθείτε αν αναγνωρίζετε τον εαυτό σας στα παραπάνω μοτίβα.