Μήπως ήρθε η ώρα να αφαιρέσουμε τον ανταγωνισμό από τις αθλητικές δραστηριότητες των παιδιών
Η εστίαση στη βελτίωση του εαυτού μπορεί να κάνει τα αθλήματα των παιδιών μια καλύτερη εμπειρία για όλους
Στο Psychology Today βρήκαμε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του καθηγητή και συγγραφέα Bill Sullivan στο οποίο μιλάει για τον αθλητικό ανταγωνισμό, τη σύγκριση, και το άγχος αλλά και την τύχη των διακρίσεων και μας βάζει με πολύ ουσιαστικό κι ενδιαφέροντα τρόπο να αλλάξουμε την οπτική μας και τον τρόπο προσέγγισης των αθλητικών δραστηριοτήτων των παιδιών μας – και γι’ αυτό το μοιραζόμαστε μαζί σας.
Πολλοί άνθρωποι έχουν όμορφες αναμνήσεις από τον αθλητισμό στο σχολείο. Η μυρωδιά του φρεσκοκομμένου χόρτου, το σφύριγμα του προπονητή, οι επευφημίες από τις κερκίδες. Αλλά για πολλά παιδιά, αυτές οι ευχάριστες αναμνήσεις επισκιάζονται από αναμνήσεις έντονης πίεσης, άγχους και ταπείνωσης της ήττας. Αυτές οι αρνητικές εμπειρίες προκύπτουν από την ανταγωνιστική φύση των αθλημάτων, ωθώντας ορισμένους μαθητές να απεμπλακούν και να χάσουν τα οφέλη του αθλητισμού. Ίσως μπορέσουμε να κάνουμε τον αθλητισμό για τα παιδιά μια καλύτερη εμπειρία για όλους, εφαρμόζοντας τις γνώσεις μας στη βιολογία και την ψυχολογία.
Η σκοτεινή πλευρά του ανταγωνισμού
Οι μαθητές-αθλητές που οδηγούνται στην αριστεία μπορεί να βιώσουν υπερβολικό άγχος που επιβαρύνει τη σωματική και ψυχική τους υγεία. Πολλές αθλητικές ομάδες γυμνασίου εξασκούνται πάρα πολύ, ασκώντας επικίνδυνη πίεση στο σώμα που αυξάνει τον κίνδυνο υπερέντασης, εξουθένωσης και σοβαρών τραυματισμών που μπορεί να ταλαιπωρούν τον μαθητή για τα επόμενα χρόνια. Η μονοπώληση του χρόνου ενός μαθητή αφήνει λιγότερα για τις σχολικές εργασίες, την οικογένεια και τους φίλους και άλλες δραστηριότητες που ενισχύουν την ευημερία.
Αλλά το πιο ολέθριο πρόβλημα με τον ανταγωνισμό είναι η συνήθεια να συγκρίνει κανείς τον εαυτό του με τον άλλο. Ο διαχωρισμός των μαθητών σε νικητές και ηττημένους μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική αναταραχή και στις δύο ομάδες. Οι μαθητές που χάνουν ένα παιχνίδι ή έναν αγώνα μπορεί να αισθάνονται αποτυχημένοι. Μπορεί να κακομεταχειρίζονται ή να εξοστρακίζονται επειδή συνεισφέρουν σε απώλεια. Μπορεί να χάσουν την εμπιστοσύνη τους στην ικανότητά τους να κάνουν άλλα πράγματα εκτός από τον αθλητισμό.
Από την άλλη πλευρά, οι νικητές κινδυνεύουν να αναπτύξουν ένα σύμπλεγμα ανωτερότητας, μπορούν να αποκτήσουν υπερβολική αυτοπεποίθηση και να πιστέψουν ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους ανθρώπους. Η πίεση για συνέχιση της νίκης μπορεί επίσης να τροφοδοτήσει το άγχος που επιμένει πολύ μετά το τέλος της προπόνησης. Μερικοί μπορεί να υποβάλουν τον εαυτό τους σε αμφισβητήσιμες δίαιτες ή συμπληρώματα σε μια προσπάθεια να βελτιώσουν την απόδοση.
Γιατί ανταγωνιζόμαστε;
Ο αθλητισμός είναι τόσο εδραιωμένος στην κουλτούρα μας που αμελούμε να σκεφτούμε γιατί οι σωματικοί αγώνες είναι σαγηνευτικοί. Οι εξελικτικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η γοητεία των ανταγωνιστικών αθλημάτων είναι ένα πιθανό αποτέλεσμα της πρωταρχικής μας ανάγκης να επιδεικνύουμε κυριαρχία. Οι μελετητές υποστήριξαν ότι τα αθλήματα είναι «πολιτιστικά εξελιγμένα συστήματα σηματοδότησης που εξυπηρετούν μια λειτουργία παρόμοια με τις (βιολογικές) τελετουργίες ερωτοτροπίας σε άλλα ζώα». Τα κατορθώματα δύναμης γίνονται αντιληπτά ως σύμβολο κύρους, δείκτης κοινωνικής θέσης και αξίας. Εντυπωσιακά, η τάση να σχηματίζονται ιεραρχίες κυριαρχίας φαίνεται να είναι έμφυτη, καθώς έχει παρατηρηθεί σε βρέφη και νήπια καθώς και σε μη ανθρώπινα πρωτεύοντα.
Βλέποντας μέσα από έναν εξελικτικό φακό, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ο ανταγωνισμός είναι ένα λείψανο του αρχαίου παρελθόντος μας—ένα παλιό ίχνος παιχνιδιού που δεν ταιριάζει στον σημερινό τρόπο ζωής. Δεν ζούμε πλέον σε έναν κόσμο όπου η σωματική δύναμη είναι απαραίτητη και σίγουρα δεν είναι καλή ένδειξη ενός άξιου συντρόφου. Επιπλέον, δεν πρέπει να αγνοούμε μελέτες που έχουν συνδέσει την ανταγωνιστική συμπεριφορά με την κατάθλιψη και τον αυτοτραυματισμό, ιδιαίτερα όταν αφορά τα παιδιά μας.
Για τους περισσότερους, αυτό είναι αρκετό για να βάλει τα ανταγωνιστικά στοιχεία των νεανικών αθλημάτων στο μικροσκόπιο.
Δεν υπάρχει δίκαιος ανταγωνισμός
Οι άνθρωποι από καιρό θαύμαζαν τις ασυνήθιστες αθλητικές ικανότητες. Οι επαγγελματίες αθλητές αμείβονται με αστρονομικούς μισθούς και οι μαθητές λαμβάνουν σημαντικές υποτροφίες για τη σωματική τους ικανότητα. Τα χαρίσματα των ελίτ αθλητών δεν προκύπτουν μόνο από τη σκληρή δουλειά. Πολλοί άλλοι εργάζονται εξίσου σκληρά, αλλά δεν ανταποκρίνονται στα μεγάλα πρωταθλήματα. Αυτό που τυπικά διαχωρίζει τους διακεκριμένους συνοψίζεται σε ένα έμφυτο δώρο που υφαίνεται στο ύφασμα του DNA τους. Αφαιρώντας τον παράγοντας της προσπάθειας, ο πυρήνας αυτού που υμνούμε είναι η τύχη στη γενετική λοταρία.
Θεωρούμενος ως ο μεγαλύτερος κολυμβητής στην ιστορία, ο Μάικλ Φελπς είναι ευεργέτης μοναδικών γονιδίων. Σε αντίθεση με τους περισσότερους ανθρώπους, το άνοιγμα των χεριών του είναι μεγαλύτερο από το συνηθισμένο, δίνοντάς του ένα τεράστιο πλεονέκτημα στο να διασχίζει την πισίνα. Ο Ολυμπιονίκης σκι αντοχής Eero Mäntyranta είχε μια γενετική μετάλλαξη που παράγει επιπλέον ερυθρά αιμοσφαίρια, ενισχύοντας την ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου. Μια γενετική παραλλαγή που επιτρέπει στους μύες να παράγουν δύναμη με υψηλή ταχύτητα βρίσκεται συνήθως σε σπρίντερ και αθλητές με δύναμη.
Αυτά είναι ακραία παραδείγματα για να επεξηγήσουν το θέμα, αλλά εκατοντάδες άλλες γενετικές παραλλαγές έχουν συνδεθεί με ανώτερες αθλητικές επιδόσεις. Επιπλέον, πολυάριθμες μελέτες υποδεικνύουν ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που παράγουν θάρρος και επιμονή, έχουν επίσης μια ισχυρή γενετική συνιστώσα. Παραδόξως, μελέτες έχουν επίσης βρει ότι οι αθλητές έχουν διαφορετικούς τύπους βακτηρίων στα έντερα τους που παράγουν μεταβολίτες που ενισχύουν την απόδοση. Εν ολίγοις, ενώ φανταζόμαστε ότι οι μαθητές-αθλητές βρίσκονται σε ίσους όρους ανταγωνισμού, η πραγματικότητα είναι ότι βρίσκονται σε μια οροσειρά ανισότητας.
Υπάρχουν επίσης πολλοί μη γενετικοί παράγοντες που επηρεάζουν την αθλητική ικανότητα κάποιου και είναι πέρα από τον έλεγχο του μαθητή, όπως το περιβάλλον της παιδικής ηλικίας. Τα παιδιά που τρέφονται καλύτερα, υποστηρίζονται από την οικογένεια και δεν χρειάζεται να ανησυχούν για χρήματα για τον καλύτερο εξοπλισμό, παπούτσια ή προπόνηση έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας στον αθλητισμό.
Πολλά από αυτά που κάνουν έναν σπουδαίο αθλητή, λοιπόν, συνοψίζονται στη βιολογία και την ανατροφή, πράγματα που είναι πέρα από τον έλεγχο του ατόμου. Όπως κάποιος που κέρδισε ένα τζάκποτ με ένα λαχείο, οι άνθρωποι που γεννήθηκαν με ταλέντα πάνω από το μέσο όρο και στο σωστό περιβάλλον, είναι τυχεροί. Θα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς με τους μαθητές (και τους εαυτούς μας) σχετικά με τη φύση των διαφορετικών δυνατοτήτων και αδυναμιών μας και πώς αυτό καθιστά τον ανταγωνισμό εγγενώς άδικο. Αυτές οι ιδέες μπορούν επίσης να καθοδηγήσουν την ανάπτυξη αθλητικών προγραμμάτων για νέους που διατηρούν τις θετικές πτυχές του στίβου χωρίς τις αρνητικές.
Μετακινώντας τα γκολπόστ προς τα μέσα
Αν και δεν ελέγχουμε τη γενετική μας σύνθεση ή τα παιδικά μας περιβάλλοντα, υπάρχει περιθώριο βελτίωσης του εαυτού μας και της αξίας μας ως προς την αξιοποίηση των δυνατοτήτων μας. Το θέμα δεν είναι να σταματήσουμε να προσπαθούμε να φτάσουμε σε νέα ύψη, αλλά να σταματήσουμε να συγκρίνουμε τα μήλα και τα πορτοκάλια: Οι μαθητές πρέπει να διδάσκονται ότι οι διαφορετικές ικανότητές τους πηγάζουν σε μεγάλο βαθμό από παράγοντες πέρα από τον έλεγχό τους, επομένως είναι αντιπαραγωγικό να γίνονται συγκρίσεις μεταξύ ατόμων. Αντίθετα, οι μαθητές θα πρέπει να στοχεύουν να κάνουν τις μελλοντικές τους επιδόσεις καλύτερες από τις σημερινές επιδόσεις: Αυτή είναι η μόνη σύγκριση που έχει αξία.
Αντί για εξωτερικές συγκρίσεις, οι μαθητές μπορούν να επικεντρωθούν στην εσωτερική νίκη της αυτοβελτίωσης. Η κατάργηση του ανταγωνισμού μεταξύ ατόμων ή ομάδων—για παράδειγμα, με το να μην κρατάτε σκορ ή να μοιράζετε τρόπαια—διατηρεί τα πιο σημαντικά οφέλη των νεανικών αθλημάτων: Τα παιδιά διασκεδάζουν, ασκούνται και μαθαίνουν να εργάζονται μαζί ως ομάδα. Μοιράζονται τη συντροφικότητα μιας δραστηριότητας που απολαμβάνουν όλοι και ενθαρρύνουν ο ένας τις αναζητήσεις του άλλου για αυτοβελτίωση. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν υπάρχει επίσης καμία βάση για διάκριση εις βάρος των τρανς αθλητών, οι οποίοι, παρά τα στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο, συχνά θεωρείται ότι έχουν αθέμιτο πλεονέκτημα.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ ατόμων είναι ένα παράδειγμα εξελικτικής αποσκευής που πλέον χρησιμεύει ως πηγή περιττού στρες και άγχους. Μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι εστιάζοντας στις εσωτερικές μας νίκες και βοηθώντας άλλους να πετύχουν τις δικές τους. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά μπορούν να μάθουν τις αξίες της ένταξης, της αυτοβελτίωσης και της υποστήριξης. Το να νικήσεις έναν ανταγωνιστή δεν είναι νίκη. Η νίκη είναι το να γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος.